Bitirilmemiş İşler(Yarım Kalan İşler)
Gündelik yaşantımızda güne gözümüzü açtığımızda uyuyana dek beyin bazı kararlar üretir ve bu kararları uygulamaya geçirmeye çalışır ya da geçiririz. Yaptığımız işlerin yanı sıra yapılmaya başlanıp ve bitmeyen, yarım kalan işler bellekte daha çok meşguliyet yaratmaktadır. Peki bu günlük yaşantımızda zeigarnik etkisi nasıl bir yere sahiptir?
Örneğin günlük rutin işini yapan bir öğretmen; sabah bir derse girdikten sonra ailesinden birinin problemi üzerine okuldan ayrılması gerektiğinde okuldan ayrılırken idarfecilerden birinin kendine bir iş buyurması, bir öğrencisinin velisi ile görüşme yapması gerekmesi ve diğer gireceği ikinci dersin konularını tamamlamadan okuldan ayrılması öğretmende bir zihin meşguliyeti oluşturur. Bu yapılacak işler dururken öğretmenin okuldan ayrılması sonucu beynimiz sabahın erken saatlerinden itibaren, aynı bilgisayarda yazdır tuşuna basarak yolladığımız pek çok dosyanın yazma sırasını beklerken oluştuğu “iş kuyruğu” benzeri, önceliği olan işlerin arkasında kuyruklar oluşturmaya başlar.
İşte tam da bu noktada zeigarnik etkisi devreye girer. Yarım kalan, tamamlanmış işler bu bekleme esnasında sürekli kalmaya devam eder ve git gide güçlenmeye başlar. Bu işler tamamlanana kadar bekleme kuyruğunda kalır hatta bazen tamamlandığında bile ara ara akla gelmeye devam etmektedir.
Zeigarnik Etkisi, Rus psikolog Bluma Zeigarnik tarafından ortaya konulmuş bir etkidir. Zeigarnik’e göre yarım kalan işler tamamlanmış işlere göre hatırlanması daha kolaydır.
Bu durumu garsonların siparişi servis boyunca hatırladıkları, siparişi teslim ettikten sonra da akıllarına önceki teslim ettiği siparişlerin gelmesi ile tanımlayabiliriz. Buna benzer başka bir durum ise bir erkek ve kızın sevgililik durumlarının beklenmedik durumlarla beklenmedik anda bitmesinin ardından taraflardan birinin, ne kadar yeni kişilerle duygusal yoğunluk yaşasa bile birden aklına yarım kalan ilişkisi hatırlaması ile belirtebiliriz.
Zeigarnik Etkisinin Geliştirilme Süreci
Zeigarnik etkisin deneyinde, deneklerden 15-22 adet arası görev yapmaları istenir. bu görevlerden bazıları elle gerçekleşen görevler iken bazıları zihisel aktivitelerdir(bulmaca çözmek gibi). Bu deneyde denekelrin bazılarına ihtiyaçları olan zamanlar verilirken bazılarına yaptıkları işi bırakıp başka bir işe geçmeleri istenir. Bu aşamalar gerçekleştikten sonra ortamda bulunan tüm materyaller kaldırılır ve deneklere yaptıkları çalışmalar ile ilgili çeşitli sorular sorulur. Araştırma sonuçlarına göre yarım kalmış, tamamlanmamış görevlerin (“Y” olarak adlandırılmış), tamamlanmış görevlere(“T” olarak adlandırılmış) göre hatırlanma oranları daha yüksektir. Zeigarnik çalışmalarında Y/T oranları daima 1’den yüksektir. Bazı çalışmalardaki Y/T oranı kişinin “hırs” seviyesi ile de ilgili olabilir. Zeigarnik ayrıca insanları Y/T oranalarının yüksek olanların diğerlerine göre daha azimli(başarılı), orta düzeyde olanların ise orta düzey azme sahip kişiler olduklarını vurgulamışlardır. Azimliler tamamlanmış görevleri orta düzeyde azimlilere göre daha kolay unutmaktaydılar.
Zeigarnik etkisi ile ilgili başka açıklamalar da mevcuttur. Bunlardan biri tamamlanmamış görevleri ilerde sürdürüp tamalamaları gerekeceği varsaymalarıdır. İşin yarıda bırakılması isteğinin kişide kızgınlık olan yeni bir motivasyon kaynağı oluşturması ve bunun da daha iyi bir hafızaya yol açması bir başka açıklamasıdır.
Zeigarnik Etkisinin Günlük Yaşama Yansımaları
Beynimiz, tamamlanan şeylerin ardından dopamin hormonu salgılamaya başlar. Gündelik yaşantımızda mutluluk hormonu olarak tanımladığımız bu hormon aynı zamanda konsantrasyon, hareket ve dikkat gibi başka görevleri de bulunmaktdır. Tamamlanan işlerin ardından salgılanan bu hormon ile mutluluğu yaşan kişi daha başka işleri de tamamlayıp tekrardan dopamin salgılayarak mutlu olmaya çalışır. Bu sebeple de yapması gereken, yarım kalan ve tamamlanmamış işlerinden de mutlu olabilmek için bu işlere dönük çalışmalar yapmaya gayret gösterir.
Bu etkiyi bilgisayar oyunları üzerinde de inceleyebiliriz. Bilgisayar oyunlarının geneline dikkat edildiğinde oyunun ilk seviyeleri kolay ve kısa sürede geçilebilir niteliktedir. İlk seviyeleri geçen oyuncular oyundan aldıkları zevk ile mutlu olurlar ve bir sonraki aşamaya geçmeye çalışırlar. Ancak ileriki seviyeler ise ilk seviyelerin aksine zor ve uzun sürelidir. Buna rağmen oyuncu ilk seviyelerdeki hazzı ve mutluluğu tekrar bulabilmek için bu uzun ve zor süreci de yılmadan usanmadan aynı heyecanla bitirmeye çalışırlar. Oyunun sonucunda elde edeceği başarı ve ödülün merakı ile oyuncu oyuna bağlı kalacaktır.
Syrek ve Antonie 2014 yılında yapmış oldukları araştırmalarda tamamlanmamış işlerin insanlar üzerinde stres olarak da görev yapabileceği ve bunun doğurduğu:
- Dikkat dağınıklığı
- Uyku bozukluğu
- Dalgınlık
- Kaygı
gibi çeşitli problemler de ortaya çıkarabileceğini söylemektedir.
Sonuç
Aynı zamanda bir görev ile uğraşırken yarım kalan başka bir işi düşünmek bu sefer de içinde bulunduğunuz görevin yararını etkileyecek ve işe yönelik olan verimi düşürecektir. İşlerin sıralı olması durumunda yaptığımız işi bir an önce bitirip sonrasında yapacağımız işe odaklanmayı isteriz. Yaptığımız işin ne derece etkili olduğunu düşünmek yerine bir sonraki işimizi düşünürüz.Özellikle eğitim açısından ele aldığımızda da bu etkinin olumlu yanlarını görebilmekteyiz. Öğretmenin derste çeşitli gizemler ortaya koyması, bir cevap kaynağı olmaktan çıkıp öğrencilerini araştırmaya yöneltmesi, dersi bitirirken bir sonraki dersin konularını merak uyandıracak şekilde öğrencilere bahsetmesi, öğrenmenin canlı olarak öğrencinin beyninde canlı kalmasını sağlayacak ve öğrenilen bilginin öğrencinin beyninde kalıcı yer edinmesine sebep olabilecektir.
Kaynaklar:
Tekşen, K.(2020). Sendromların eğitim ve yönetime yansımaları: Mitolojiden Kurama, 19(253-260).
Syrek, C. J., & Antoni, C. H.(2014). Unfinished tasks foster rumination and impair sleeping-Particulary if leaders have high performance expectations. Journal of Occupational Health Psychology.
