Mitoloji denildiğinde akla Yunan, Roma, Mısır gibi medeniyetler gelir. Türklerin de oldukça geniş ve köklü inanışları olsa da kaynakları oldukça kısıtlı olduğundan ne yazık ki fazla kişi tarafından bilinmezler. Bu sebeple bu yazıyı yazmaya karar verdim. Kendi kültürümüzü daha yakından tanımamız için.
Türklerin mitolojilerini din inanışları oluşturmuştur. Yaratıklar ve canavarlar yer almaz onun yerine birçok tanrı ve tanrıça bulunur.
Altay Türklerinin ana tanrılarından bazıları kısaca şu şekildedir:
TENGRİ
Tengri gökyüzünün ruhunu taşır. Türklerin asıl tanrısı olan Gök Tanrı diğer bütün tanrılardan büyüktür. Her şeyden önce o vardır.
KAYRA HAN
Gök Tanrı’nın oğludur. Yaratmanın tanrısıdır. Dünyanın ve diğer tanrıların yaratıcısıdır. Yaratılış destanında Erlik’in ihaneti anlatılır. Yeryüzünü yaratıp, dokuz dallı bir ağaç dikmiştir. İnsanların atası olan dokuz kişi de bu ağacın dallarında türer Böylelikle dokuz boy ortaya çıkar.
Kayra Han’ın dört oğlu vardır: Ülgen, Yer Tengri, Mergen, Kızagan.
AK ANA
Deniz Tanrıçasıdır. Yaratılış destanına göre henüz hiçbir şey yaratılmamışken ve yalnızca uçsuz bucaksız bir su varken, sonsuz sulardan çıkarak, Kayra Han’a yaratma ilhamını vererek sulara tekrar dalmıştır. Bazı söylencelerde, geyik şekline giren Su Ana ile Göktürklerin Atası evlenmiştir.
ÜLGEN
Kayra Han’ın oğlu olan Ülgen iyiliği temsil eder. İnsanlara ateş yakmayı öğrettiği söylenir. Bu yüzden ateşi yüce görüp içine çöp atmaz, üstünden atlamazlardı. Ülgen’in yedi oğlu, dokuz kızı vardır. Kızları: Ak Kızlar sanat alanında insanlara ilham verirler. Hiçbirinin ismi bilinmez. Oğulları yedi Altay boyunun farklı boylarında koruyucu ruhlardır. Her boy, ruhu kendi özel koruyucusu sayar. Bunların dışında Ülgenin’in: Karluk, Suyla Yayık gibi birçok yardımcı ruhu bulunur. Suyla geleceği önceden görüp Kam’a anlatır ve onu uyarırdı. Bazen insanların içine girip derdini anlatır, ve bazen de kötülük yapmak üzere olanları vazgeçirirdi.
Birkaç kaynakta Ülgen’in eşinden Taz Hanım olarak bahsedilir. Kendisi gibi çocuklarının da insan şeklinde göründüğü bilinir.
KARAKUS
Ülgen’in oğlu, Kuşlar Tanrısıdır. Kuşlara hükmeder. Türklerde din adamı olan Kam’ın ayin sırasında yaptığı hareketlerin kartal oyununu temsil ettiği görülmektedir.
KARŞIT
Ülgen’in oğlu Temizlik Tanrısıdır. İsmi ‘kar’ kökünden türemiştir. İnsanlara temizliği öğretmiştir. Temizlik Türkler’de her zaman çok önemli bir konudur. Temizliği: su, toprak, ateş olarak dört unsur olarak görmüşlerdir. Su zaten en bilinen temizleyicidir. Ateş gözle görülmeyen şeyleri öldürür. Toprak ise ölenler çürüdükleri zaman etrafına hastalık saçmaması için gömüldüğü yerdir.
PURA
Ülgen’in oğullarından At Tanrısıdır. At Türkler’de her zaman kutsal sayılmıştır. Atın Şaman’ın ruhlarını göğe taşıdığına inanılır. Ama bu hayvanlara Pura adı verilir ve kurt başlı olarak nitelendirilir. Puralar Şaman’ı kötü ruhlardan korur.
BURÇA
Gönenç Tanrısı. Yeryüzündeki huzur ve refah meydana getirir. Tanrı Ülgen’in oğludur.
YAŞIL
Doğa Tanrısı. Yeşil Han ya da Çeçil olarak da bilinir. Baharı yönetir. Türk kültürü doğayla bütün ve onu kendi parçası gibi gören bir yaklaşıma sahiptir. Doğayı tüketmeyi ve onu cansız bir nesne görmeyi hiçbir zaman kabul etmez. Ülgen’in oğludur.
KANIM
Güven Tanrısıdır. Güvenilir insanları korumakla yükümlüdür. Er Kanım olarak anılır. Ülgen’in oğludur.
BAKTI
Lütuf Tanrısıdır. Yeryüzündeki iyiliklere vesile olur. İnsanlara lütufta bulunur. Ülgen’in oğludur.
