Medya, ırk, cinsiyet ya da farklı bir ayrım gözetmeden, bilgileri kitlelere ulaştırma amacıyla üretilmiş araçların tümüdür. Bu araçlara basın yayın organları olarak tanımladığımız faks gazete, posta, radyo, televizyon ve son yüz yıla damgasını vuran internettir. Medya okuryazarlığı kavramını anlayabilmemiz için medyanın tanımını, işlevlerinin ve gücünün bilinmesi gerekmektedir. Medya okuryazarlığını ise, kitle iletişim araçları kullanılarak oluşturulan mesajları çözümleme ve iletme yeteneği olarak tanımlayabiliriz. Günümüzde medyayı çözümleyebilme konusu üzerinde daha çok durulmaktadır. Medya okuryazarlığı, medyada yer alan iletilerin doğru okunması ve kendi iletilerini üretebilmesi için izleyici/okuyucuya katkıda bulunur. Medya okuryazarlığının iki noktada ele alabiliriz: birincisi medyadaki içeriğe erişebilmek için teknolojiyi kullanma becerisi, İkincisi önemli nokta ise içeriği sadece anlamak değil bu içeriği değerlendirebilme yeteneğidir.
Medya araçlarından gelen mesajlar, yetişkinlere kıyasla, gelişime açık olan çocukları daha fazla etkilemektedir. Bu süreçte çocuklar çoğu zaman seçme şansları olmadan medya ürünlerine maruz kalmaktadır. Medya içeriklerine, farkında olarak ya da olmadan maruz kalan bireyler, bu içeriklerden etkilenirler. Bu etki duygu ve düşüncelerine, davranışlarına, karar alma süreçlerine dahi etkilemektedir.
Medyanın işlevleri
Bunları şu şekilde sıralayabiliriz;
•Haber ve bilgi verme işlevi: Medyanın en önemli işlevi, objektiflik ilkesine uyarak toplumu bilgilendirmek ve haber vermektir. Bu bilgi ve haberler medya ile insanlara ulaşır. Ancak bu iletim sürecinde gazetecinin siyasi görüşü ve çalıştığı kurumun değer yargıları, gazetecinin günlük rutinleri, kaynaklara bağımlılık, medya kuruluşunun ticari kaygıları, toplumsal ve kültürel değer yargıları, haber değerleri, meslekî kurallar ve ilkeler gibi birçok faktörün etkili olduğu söylenebilir.
•Toplumsallaştırma işlevi: Basın yayın organları bireylerin toplumla bütünleşmesini sağlar. Gündemden haberdar olan bireyin toplumsal hayata uyum sağlaması da kolaylaşacaktır.
•Kamuoyu Oluşturma: Kamuoyunu bir konu hakkında halkın fikri, düşüncesi, kanaati olarak tanımlayabiliriz. Toplumu bilgilendiren ve bazı konularda duyarlılık yaratılmasını sağlayan medya, belli görüşlerin yaygınlaşmasına ve ortak bir bilincin oluşmasına da katkıda bulunabilir. Medya konusunda kamuoyu işlevinin, önemini kaybettiği bu dönemde gündem oluşturma işlevi büyük bir önem kazanmaktadır. Medya kamusal bir görevi yerine getirir. Kamu kurum ve kuruluşlarını kamu adına denetleme ve eleştirme yetkisini elinde bulundurur. Vatandaşın hakkını savunmak adına toplumun ve kamunun vicdanı vazifesi görür.
•Eğitim işlevi: Bireylerin özellikle de çocukların bilinç düzeyini yükselterek eğitimlerine yardımcı olur. Açıköğretim uygulaması yürüten üniversitelerin derslerini bu duruma örnek gösterebiliriz.
•Eğlendirme işlevi: Medya , izleyici/okuyucu/dinleyicilerin toplumsal hayatın rutin düzeninden uzaklaştırarak eğlendirme işlevini de yürütür.
•Kültürel Değerlerin Korunması: Medya araçları eğer doğru kullanılırsa kültürel mirasın korunması, yaşatılması ve geliştirilmesinde de önemli rol oynayacaktır.
•Tanıtım: Medya araçları devletlerin, kurumların, şirketlerin hatta kişilerin en önemli tanıtım aracıdır. Günümüz ekonomisi pazarlama üzerine kuruludur. Pazarlamanın en önemli aracı da medyadır. Medya aracılığıyla markalar tanıtımlarını yaparak kâr oranlarını artırabilmektedir.
Bu durum son dönemde medya aracılığıyla verilen reklamları arttırmıştır. Medyanın kâr amacıyla reytinge odaklanması gerçeklik ve kurgusallık arasındaki ayrımı yapmamızı zorlaştırmıştır. Bu sebepten medya içerikleri doğru çözümlenmelidir. Bu çözümleme devresinde medya okuryazarlığı eğitimi devreye girmektedir.
Medya Okuryazarlığının Temel Amaçları
Bireylerin,
•Medyada yer alan mesajları, eleştirel bakış açısıyla ele alabilmesi,
•medyada yer alan gerçek ya da kurgu olan içeriklerin ayrımının yapılabilmesi,
•insanların, medya mesajlarını çözümleme sürecinden geçirmek için gerekli olan bilgi ve becerilerle ilgili nasıl eğitilmesi gerektiğini belirlemek,
•Öğrencilerin bilgiye ulaşma, ulaştığı bilgiyi analiz etme ve bu bilgi ve mesajları değerlendirme yeteneğini güçlendirmek,
•Bireylerin iletişim yeteneğini güçlendirmek için medyayı bir araç olarak kullanmasını sağlamak,
•Medyanın bireylerde yarattığı algının, gerçek hayattakilerden farklı olabileceğinin anlaşılabilmesi,
•Medyanın bireyleri ve kitleleri yönlendirme ve yönetme fonksiyonlarının da olduğunun farkına varılabilmesi,
• Mesajı gönderenlerin kendi fikir, düşünce ve görüşlerine inandırma gayreti içinde olabileceklerinin değerlendirilmesi
• Kitle iletişim araçları yoluyla verilen mesajlarla kamunun farkındalığının ya da bilinçliliğinin sağlanması
•Medya aracılığı ile bireylere ulaşan kültürel, politik, eğitsel ,sosyal ve ekonomik programlarda medya okuryazarlığının öneminin vurgulanması,
•Hem formel hem de informel eğitimle her bireye medya kullanımı konusunda azami ölçüde bilgi ve beceri sahibi olmasının sağlanması ,
•Özellikle medyanın yapısının ve işleyişinin öğrenilmesi ,
•İçeriğin bilinçli biçimde değerlendirilmesi ,
•Bireylerin demokrasi, yurttaşlık bilinci ve siyasal katılıma teşvik edilmesi,
•Medyada yayınlanan ürünlerde (yazı, film, haber vb.) yer alan ırk, sınıf ve toplumsal cinsiyet ayrımcılıklarını saptanması ve bunların ortadan kaldırılması
•Medya okuryazarlığının, özellikle gelişme çağındaki çocuk ve gençlerin arasında fazlasıyla yaygın olan uyuşturucu kullanımının ve şiddetin önlemesi gibi amaçları da söz konusudur.
