Hayata, insana, dünyaya ve varlıklara değer katan nedir? İşte bütün meselemiz bu soruya cevap verebilmektir. Varlık ve eşyayı yalnızca madde olarak telakki etmek, bu soruya verilebilecek iki cevap arasından yanlış olanı özümsemekten başka bir şey değildir. Her ne kadar basmakalıp bir örnek de olsa, verilebilecek en güzel misal olan bayrak mevzusuna değinmeden bahsimizi tam manası ile aydınlatmış olamayız diye düşünüyorum. Bayrak, yalnızca madde gözüyle bakıldığı zaman bir kumaş parçası olmaktan öteye geçemez. Ancak bayrağı değerli ve ehemmiyetli kılan, ona yüklenen manadır. İşte yegane meselemiz budur: Mana.
Gördüğümüz, tasavvur ettiğimiz her ne varsa maddeden öte bir anlam taşıdığı sürece değerlidir. Mana, maddenin var olma sebebidir. Aksi halde ibadethaneler taş birer duvar, ibadet birkaç hareket silsilesi, vatan taş ve topraktır. Heykeli taş bir silüetten, şiiri üç beş satırlık kelime topluluğu, müziği müzmin sesler birikintisi olmaktan öteye taşıyan sanatçının eserine kattığı manadır. İnsanın kuru bir cesetten daha fazlası olmasının nedeni, mana aleminin canlı mensubu olan ruhtur. Sitlerin, tarihi eserlerin virane yahut eski ve kırık dökük eşyalardan çok daha fazlası olmasının tek ve gerçek sebebi de taşımış oldukları manadır.
Varlık ve eşya, yalnızca varlığıyla elbette ki bir çok gayeye hizmet edebilir. Ancak taşıdığı mana itibarı ile değer taşımaya başlar, madde olmaktan öteye geçer. Kadim Anadolu insanı, bahsimizin yaşayan ve yaşatan örneklerindendir. Onlar her varlığın bir sebepten dolayı var olduğunun, bir anlam taşıdığının bilincindedir. Toprak bolluktur, yağmur rahmet ve berekettir, su yaşamdır, bahar yeniden doğuştur. Çocuklar evin neşesi, baba evin direğidir. Yokluk, hastalık, musibetler imtihan; olağanüstülükler hikmettir.
Neticede, her varlık bir gaye için vardır. İşte mana da bu gayenin varlığa kattığı değerin neticesidir. İnsan ise gayelerin en büyüğünün mükellefidir. Bu mükellefiyeti taşıyabildiği nispette de değerlidir.
Taş, toprak, su, hava, ateş, ağaç, kuş, kedi… Her şey mana. İnsan ise mana üstü mana…
