Kimdir?
İsmi ne olursa olsun sıfatı hiç değişmeyen o kadın, Adem’in ilk eşi Lilith, Albastı, İanna, Lamatsu, Lamia, Karina… Günümüzden binlerce yıl öncesinden bahsederken bile bir kadını tanımlarken, birinin eşi olarak tanımlıyoruz. Hakkında pek çok efsane ve mit bulunmakla birlikte bunların doğruluğu tartışılır. Fakat Talmud’da (Tevrat’ın başta yazılı olmayıp, sonradan yazılı hale getirilen ikinci bölümü) yer alması Lilith’in bir yalan olmadığının da kanıtıdır. Tevrat ‘ta ise açıkça yer almamaktadır. Tabi inanmak isterseniz. Zira kutsal kitapların günümüzde ne kadar doğru ve orijinal olduğunu ayrıca tartışabiliriz.
Lilith Tasviri
Lilith sıklıkla uzun bukleli kızıl saçlı, bazen vücudunun belden aşağısı bir ateş sütunu, bazen çok güzel ve baştan çıkarıcı bir kadın, bazen ise bir yılan olarak tasvir edilir. Anlatılarda Lilith, güzelliği ve baştan çıkarıcı özellikleri ile erkeklere de musallat olur.
Aden’den Kovuluşu
Lilith, özellikle Musevilik ve Hristiyanlık ’ta Âdem ile aynı anda, topraktan yaratıldığı söylenen ilk kadındır. Bilinenin aksine Havva’dan önce yaratılmıştır ve Âdem ile eştir, üstünlüğü kabul etmez. Zaten Lilith’i Lilith yapan bu olgudur; özgürlük. Lilith özgürlüğüne düşkün bir kadındır. Yaygın bir efsaneye göre Ademin ilişki sırasında üstte olarak gökyüzünü, Lilith’in de altta toprağı temsil etmesine şiddetle karşı çıkmıştır. Lilith en sonunda dayanamayarak yasaklı ismi haykırır ve cennetten kovularak, düşmüşlerin yanına gider. Gittiği yerde Şeytan ile birlikte olur. Adem’in duaları üzerine Tanrı geri gelmesi için üç meleği Lilith’e yollar fakat geri dönmez. Lilith’in Şamael’den (Şeytan) çocukları olmuştur. Tanrı, dönmediği taktirde çocuklarının hepsini öldüreceğini söyler ve dediğini de yapar. Adem’e itaat etmediği her gün için bir çocuğu öldürülür.
Âdem ile Havva
Lilith geri dönmeyince Tanrı Âdem için ismi bilinmeyen başka bir eş yaratır. Âdem de bu yaratılış anını seyreder, çok etkilenir fakat onu istemez. En sonda Tanrı Adem’i uyutur ve onun kaburgasından Havva’yı yaratır. Havva ona itaat etmekle, boyun eğmekle yükümlüdür çünkü onun kanından yapılmıştır. Görüyoruz ki günümüz erkek egemen toplumlarında yatan temel zihniyet aslında daha ilk insandan oluşmaya başlamıştır aslında. Bu egemenliği ne kişiliğinde ne de bedeninde istemeyen Lilith ise hikâyenin kötüsü olmuştur.
Ne kadar tanıdık değil mi?
Lilith’in İntikamı ve Havva’nın Yasak Meyveyi Yemesi
Bu sırada derin bir acı ve yas duyar Lilith. İntikam ateşiyle yanmaktadır. Kendisi cennetten kovulmuşken Âdem ile Havva’nın hala orada olduğunu biliyordu. Ta ki Şeytan’ın Havva’yı kandırarak yasak meyveden yedirmesine kadar. Bazı kaynaklarda ise bu hikâye biraz farklı. Lilith’in Şeytan’ın kılığına girerek Havva’dan intikam aldığına dair pek yaygın olmasa da ayrı bir hikâye var ki yaşananlara bakılırsa akla yatkın olduğu söylenebilir.
Daha sonraları Âdem ile Havva’nın da çocukları olduğunu öğrenen Lilith hamile ve yeni doğum yapmış kadınların çocuklarını ellerinden almak, Âdem çocuklarını yaşatmamak için elinden ne geliyorsa yapmaya yemin eder. Farklı tarihler belirtiliyor olsa da yaygın bilgilere göre; erkek çocuklarını sekiz gün içerisinde kız çocuklarını ise yirmi gün içerisinde öldürmeye çalışır. Lilith Âdem ile Havva cennetten kovulmadan Aden’den ayrıldığı için ölümsüzdür ve sonradan da çocukları olmuştur. Bu sebeple hala yaşadığı ve çocuklarının da aramızda dolaştığı söylenir.
“…anladım ki insanoğlu acıyı uzağında değil de yakınındayken algılayabiliyor. Acının kaynağıyla aramızdaki mesafe kısaldıkça şiddeti artıyordu.” Esra Pekin, Lilith
Türk Mitolojisinde Lilith
Lilith Yahudi-Musevi mitolojilerine daha ait bir karakterdir. Fakat bebek öldürmesine dair olan inanç Türk mitolojisinde de kendine yer edinmiş ve tarihimize Albastı veya Alkarısı ismiyle geçmiştir. Lohusa kadınlara rahat vermeyen, bebekleri anne karnındayken ya da daha yeni doğmuşken öldüren, çirkin suratlı kadın olarak tasvir edilmiştir. Günümüzde bu inanış azalmakla birlikte yok olmamıştır. Hala lohusa kadınları yalnız bırakmama adeti vardır.
İslam ve Lilith
Kur’an’da, ayetlerde, söylencelerde, hadislerde Lilith’in varlığına dair bir belirti, inanç veya iz bulunmamaktadır. Lilith’in varlığına inanmak ise dini görüş ile bir paralellik göstermez fakat toplumda dillendirildiğinde etiketlenmenize sebep olabilir.
Yahudilik’te Lilith
Lilith dişi şeytan olarak karşımıza çıkıyor burada da. Fakat Tevat’ta Lilith ile ilgili bilgiler tutarsızlık göstermektedir. Tek kitap olmaması, el yazmaları Babların değiştirilmiş olma ihtimalleriyle birlikte düşünüldüğünde hangi bilginin gerçek olduğuna inanmak sizi biraz zorlayabilir.
Günümüzde hala bazı Museviler arasında bir adet olarak, Lohusa kadın akşamları evde yalnız bırakılmaz ve akşamları çamaşır ipinde çocuk bezi bırakılmaz, çünkü bunları gören Lilith’in o evde çocuk olduğunu anlamasından endişe edilir.
Yahudi kadınlar, eşlerinin bu şeytan kadına kapılmamaları için yatak odalarının duvarlarına bir daire içinde “Âdem ile Havva buyursunlar içeri, girmesin kapıdan 11 (LILITH-Lilith)” yazıyorlardı. Nümerolojiyle uğraşanlar 11’i kötülükle yüklü olduğu için korkunç bir sayı olarak kabul ediyorlar. Kabalacılara göre bu sayı, iyi ve güzel olan ne varsa tam tersini temsil ediyor.
Sümer ve Babiller’de Lilith
Kökeni tek tanrılı dinlerden önceye dayanan Lilith’i Sümer ve Babil kaynaklarında görebiliriz. Sümer ve Babil mitolojisinde ki Lilitu ile ilişkilendiriliyor. Lil fırtına ya da rüzgâr anlamına gelmektedir. Lilitular çocuklara saldıran dişi şeytanlar olarak kabul edilmiş ve aslanlar, fırtınalara, çöller ve salgınlar ile ilişkilendirilmiştir. Sümer kabartmalarında tasvirleri bulunan Lilith İonna ile benzer özellikler taşır. Sümer metinlerinde erkekleri yoldan çıkartmak için İnanna tarafından gönderildiği ifade edilen (Asur ve Babil anlatılarında da İnanna’nın eşdeğeri İştar’ın hizmetçileri olan) Lilitu’lar, aynen İnanna gibi, ellerinde bereket ve bolluğu temsil eden saz kamışları, iki aslanın sırtında durur ve aynı başlığı takar halde tasvir edilmiştir. İnanna’nın sahip olduğu “mes”, yani medeniyetin doğmasını ve gelişmesini sağlayan bilgi de Lilitu tasvirlerinde iki baykuş olarak sembolize edilmiştir.
Bir Babil metninde İştar’ın tapınak fahişesi olarak geçmektedir. İştar, eski doğu dinlerinde şehvetli tutkulu aşkın ve baştan çıkarıcılığın tanrıçası olarak kabul ediliyordu. Tapınak fahişeliği ise meşru bir iş olarak görülüyordu. Babil’de yabancı erkeklerin tanrı olarak kabul edildiği biliniyor. Bu bağlamda her genç kızın bir kere bir yabancı erkekle birlikte olması yaygın ve birliktelikleri sonrasında bu kızarın tanrıçalaştığı düşünülüyordu.
Babil’in dişi şeytanı olan Lamatsu’nun da Lilith ile benzer özellikler taşıdığı biliniyor. Lohusa kadınlara musallat olan ve onlara rahat vermeyen, hastalık yayan bir karakter olarak biliniyor. Fakat Lamatsu’ya ait özellikler mi Lilith’e geçirilmiş yoksa tam tersi mi olmuş? İşte bu gizemini koruyor.
Yunan Mitolojisi ve Lilith
Oldukça geniş olan ve entrikalarıyla da bilinen Yunan Mitolojisinde Lamia, Lilith ile benzer özellikler göstermektedir. Lamia’nın Zeus ile yasak bir ilişkisi vardır. Bunu öğrenen Hera ise Lamia’ya sürekli ölü çocuk doğurmasına sebep olan korkunç bir büyü yapar. İntikam ateşiyle dolan Lamia ise bir canavara dönüşür ve yeni doğan çocukları kaçırıp öldürür ya da yer.
Arap Anlatılarında Lilith
Arap kaynaklarında Kadının Gölgesi Karina’nın Lilith ile benzer özellikler taşıdığını görmekteyiz. Karina hamilelik dönemlerinde kadının bedenine girmeye düşük yapmaya sebep olmak ister. Doğum gerçekleştikten sonra da çocuğa rahat vermez ve yine öldürmeye çalışır. Ek olarak Karina evlilikte kadın ve erkeğin arasını bozmaya çalışır ve sürekli uyumsuzlukları körükler.
Neo Pagan Kültürde Lilith
Belki de Lilith’e ve onunla birlikte konuşulan tüm kavramlara en olumlu bakan kültür diyebiliriz. Atfedilen kötü özelliklerin tam tersi olarak annelik, çocuk sevgisi, dişilik tanrıçasıdır. Buna rağmen semahı dinlerin ortaya çıkışı ve ataerkilliğin oluşumuyla Lilith’e olan bakış açısı değişmiş ve onu bir ifrit gibi tanımlamaya başlamışlardır.
Kuşkusuz tanımlamaların ve tasvirlerin benzer olmasının tek sebebi Lilith’in kendisi değil, Mezopotamya coğrafyasının ve doğu kültürlerinin efsane ve mitlerinde ki benzerliklerdir de aynı zamanda. İnsanla göç ederken, ticaret yaparken, konuşurken, çocuklarına masallar anlatırken, seyahat ederken tüm bu bilgileri taşımış, yaymış, bazen eklemeler bazen çıkarmalar yapmış, yeni kuşaklara aktarmışlardır. Burada göz ardı edilemeyecek nokta yaşadığımız bu toprakların her zaman farklılıklara, doğa üstü, akıl dışı olaylara, göksel olaylara, mitolojiye gebe olduğudur.
“Bir zamanlar saygınlık ve kutsanmışlıkı simgeleyen “doğurma eylemi” zamanla lanetlenmiştir. Hatta aylık kanamalar bile lanetlenmiş ve Havva ilk günahı işleyerek tüm kadınların başına bela açmıştır .Mensturasyonlar kadını kirletir.” Vera Zingsem, Lilith
Orta Çağ’da Lilith
Orta çağ’ın sonlarına doğru başlayan ve inanılmaz bir toplumsal histeriye neden olan cadı ve büyücü furyasıyla birlikte, Lilith’in adı da sık sık anılmaya başladı. Ayrıca o, kadınları baştan çıkarma konusunda Şeytan’ın en büyük yardımcısıydı. Artık, kötü amaçlı kullandığı güzelliği ve baştan çıkarıcılığı ön plana çıkıyordu. İnsanlar bir yandan büyü ve tılsımlarla ondan korunmaya çalışırken, diğer yandan kendilerini onun büyüsünden kurtaramıyorlardı. Böylece 19. yüzyıla gelindiğinde Lilith ressamlar ve edebiyatçılar için sevilen bir motif oldu.
Lilith ve Feminizm
Feminist hareketin hızlanmasıyla Lilith artık daha olumlu anılmaya, simgeleşmeye ve hatta idol haline gelmeye başladı. 1976’da New York da Lilith Magazin piyasaya sürüldü. Dergi kendini Bağımsız, Yahudi ve Açıkça Feminist olarak tanımladı. 1977’de feministlerin düzenlediği kadın müzik festivalinin adı Lilith Fair’dir. O dönemde sembolü çok önemli ve büyüktür.
Günümüzde kafe isimlerinden, dergilere, kullanıcı adlarından filmlere, pankart yazılarından, şarkılara popüler kültür olgularıyla da harmanlanarak feminizmin en güçlü sembollerinden biri oldu.
Çünkü Lilith, var oluşu itibariyle özgür, bağımsız, kimsenin baskısı altına girmeyen, seçme hakkı olan, dişiliğini bilen, cinselliğinin sorumluluğunun tek sahibi olan güçlü ve önemli bir figürdür. Yani kadınların bugün bile hala uğrunda mücadele ettiği haklardır bunlar. Yani İstanbul Sözleşmesi’nin uygulandığı takdirde yasalaşacak olanlardı.
Lilith Kompleksi Nedir?
Bir psikanalist olan Hans Joachim Maaz, Lilith’in özgürlük ve eşitlik arayışıyla gelen yadsımasını, Aden’den kovuluşunu, yüzyıllardır değişmeyen kadının toplumda ki yerinin ve kadınsı özelliklerin psiko sosyal olarak tabulaştırılmasını Lilith Kompleksi olarak tanımlar. Özellikle Batı toplumlarının kültürlerini etkileyen önemli bir olgu olduğunu savunur.
Nedir Bu Kompleksin Maddeleri?
Kadın, erkeğin altında değildir, ona verilmemiştir ve ona eştir.
Kadının haz alma becerisi vardır, kendi cinselliğinin sorumluluğuna sahiptir. Erkeği tatmin etmek görev ya da sorumluluğu değildir.
Çocuk sahibi olmak istemeyebilir.
Anne olmak istememesi, haz talebinde bulunuyor olması bilinç dışı olarak çocuğa aktarılır ve erken dönem anne çocuk ilişkisini açıklamada önemli rol oynar. Çocuk tarafından hissedilen istenmeme, reddedilme duygusu genetik kodla da aktarılır. Lilith yadsınır çünkü kutsal annelik tanımına uygun olmamakla birlikte bu karakter yapısını toplum da reddeder.
Günümüzde ise en basit tarifiyle kadının, Lilith gibi görünmesini Havva gibi davranmasını beklemektedir toplum. Lilith eşitliği, eşit hakları, cinsel olarak aktif olmayı, çocuk istememe hakkını temsil ederken Havva pasif bir cinseliğe sahiptir ve monogamiyi kendini feda eden anne modelini temsil eder. Hal böyleyken Lilith’in dişiliği ve Havva’nın kutsal annelik profilini tek bedende görmek istenir. Bu yalnızca cahil toplumlarda değil dünya genelinde yaygın bir istektir.
Lilith ve Sanat
19. Yüzyılda simgeleşmesiyle sanatta da önemli bir figür haline gelmiştir Lilith. Fakat bu dönemden öncesine bakacak olursak da eserler görmek mümkündür.
Dişi şeytandan korunmak için yapılan muskalar, çizimler mevcuttur.
Silifke Müzesi’nde yer alan, üzerinde “Kutsal Binici” tasvirli gümüş tılsımda binici elindeki mızrak ile bindiği atın ayaklarının altında sürünmekte olan bir yılanı öldürürken tasvir edilir. Bu tür tılsımlar Bizans döneminde hastalıklardan ve dişi şeytandan korunmak için kullanılırdı.
Washington D.C. Dumbarton koleksiyonundan. Kutsal binici’nin dişi şeytanı yenmesi
Michelangelo, “İlk Günah ve Cennetten Kovuluş”, 1511, Sistine Şapeli, Vatikan
John Collier, Lilith, 1889, Atkinson Art Gallery, İngiltere
Givonni Battista Tiepolo, The Immaculate Conception, 1767-68, Museo Nacional del Prado
Lilith Burcu Nedir?
Burçlarla ilgilenmeyi sevenleri sevindirecek bir başlık olarak Lilith Burcu, Kara Ay Burcu olarak da bilinir. Ayın dünyanın etrafında oval bir şekilde dönmesinden dolayı her bir burçta yer alır. Sırayla tüm burçları gezen Lilith bir cisim değildir. Vertex ya da yükselen burç gibi soyut geometri olarak kabul edilir. Lilith’in bulunduğu burç gölgeyi temsil eder. Eğer Lilith sizin burcunuzdaysa, Lilith ile bağdaştırılan inkitam, şehvet haz gibi duygularda artışların olabileceği, bastırılmış düşüncelerin yalanların ortaya çıkabileceği söylenir.
Lilith burcu hesaplanırken öncelikle burç haritanızı çıkarmanız gerekmektedir. Ay burcu hesaplaması yapılarak hangi burçta evin konumlandığı bulunur.
Popüler Kültür ve Lilith
Müzikler
1: Nena Venetsanou – Lilith
2: Lilith | Dark Magic Music Peter Gundry
3: Inkubus Sukkubus – Heart of Lilith
4: Ellise; Lilith
5: Blueneck – Lilitu
Diziler
1: Lucifer
2: SuperNatural
3: Chilling Adventures of Sabrina
4: True Blood
Lilith ile ilgili detaylı bilgiler almak için bu kaynakları kullanabilirsiniz.
1: Esra Peekin, Lilith
2: Tamer Konca, İlk Kadın İlk İsyan
3: George Macdonald, Lilith
Mitoloji ve feminizm ile ilgili yazıların gelmesini isterseniz yorumlarda belirtebilirsiniz.
Bu yazıda eksik, yanlış gördüğünüz bilgiler varsa yorumlarda belirtebilirsiniz.
Beğenip paylaşarak destek olabilirsiniz.
