İran tarihiyle, sanatıyla dünya tarihinde önemli bir yerde durduğu gibi yakın tarihte yaşadığı devrimiyle de hem tarih kitaplarında bolca yer almış hem de filmlere konu olmuştur. Peki, tarihimiz boyunca inişli çıkışlı ilişkimiz olan İran’ın, İran İslam Devrimi neydi? Devrim nasıl gerçekleşti?
İran İslam Devrimi Öncesi Neler Yaşandı?
70li yılların İran’ında yaşanan her şey adeta devrime bir hazırlık niteliğindeydi. İran’ın ekonomisi sadece petrol üzerinden ayakta kalıyordu. Şah yönetimindeki İran’da büyük maliyetli projeler, ileri atılımlar yapılıyor bunların finansmanı tamamen petrol üzerinden karşılanıyordu. Fakat bu yıllar boyunca petrol fiyatlarında yaşanan dalgalanmalar ülke ekonomisini bir hayli zorlamaya başlamıştı. Ekonomide ciddi sarsılmaya bir de devletin farazi harcamaları da eklenince halk İran’da yaşayamaz hale gelmişti. Halkın alım gücünün çok ciddi boyutlarda düşmesi ve yüksek enflasyonların varlığı ülkede protestolara neden olmuştu.
Girilen ekonomik bulanımın yanı sıra İran’da o yıllarda politik atmosfer de pek hayra alamet değildi. Şah rejiminin politikalarına tamamen karşı olan İslamcılar, ülkenin az bir kesimini karşılayan solcular ve Sovyet karşıtları gibi pek çok grup söz konusuydu. Ekonomik çöküntü bu grupların da seslerinin daha çok seslerinin duyurmasını sağlamıştı.
En Büyük Alternatif: Ayetullah Ruhul Humeyni
Şah ve çevresinin umursamaz tavırları, ekonominin ve politikanın ülkeyi uçuruma sürüklediği bir dönemde bir adamın sesi duyulmaya başladı: Ayetullah Ruhul Humeyni. Ülke dışında popülist söylemleriyle bütün ülkenin gözlerini kendine çeviren kişi oluverdi. Politik açıdan kuvvetli bir alternatif olarak neredeyse her çevrenin kabulünü almaya başladı. Şahın karşısında politik olarak daha demokratik durması İran’daki etkisini arttırdı. Çünkü dünyada neredeyse her ülke cumhuriyet rejimine geçmişti ve İran, Şah ile yönetiliyordu.
Artan işsizlik haliyle İran’da kırdan kente göçü de beraberinde getirmişti. Toplumu etkileyen ulemanın desteğini de almış olan Humeyni, daha muhafazakâr ve mazlum olan kırsal kesimin de tam desteğini almıştı. Kırsal nüfus Humeyni’nin en büyük destek bulduğu kitle olarak İran İslam Devrimi’nin ileride başrolü olarak tarihe yazılacaklardı.
Önerilen İçerik: Son Yüzyılda Savaşlarda En Çok Mağdur Olan Ülke: Vietnam
İran İslam Devrimi Engellenemezdi
Şah rejimi protestolar karşısında adeta şaşkındı fakat bütün çabalarına rağmen hiçbir şekilde kontrol edemiyorlardı. Protestolarda çoğunluk kırdan göç etmiş işçiler ve İslamcı medrese öğrencileri olan protestocular Ocak 1978 yılında sokaklarda güçlerini arttırdılar. Şah rejiminin müdahaleleriyle ölümlerin de artması protestoların dozunu da arttırdı.
Bir sene süren şiddeti hiç azalmayan protestolar Şah ve ailesinin 1 Ocak 1979 yılında ülkeden apar topar kaçmasıyla bir anda bitti. Artık İran’daki kalıcı değişim kendini göstermeye başlamış, fiilen ateşlenmişti. Şah’ın ve ailesinin gidişiyle ülkedeki yönetimin boşluğunu Şah’tan kalan rejimin doldurması imkânsızdı. Şah’ın gidişiyle Humeyni Tahran’a coşkulu bir kalabalığın sevinç gösteriyle giriş yaptı. Humeyni’nin İran’a geri dönüşü İran İslam Devrimi’nin gerçekleştiğinin göstergesiydi.
İran İslam Devrimi Sonrası Neler Oldu?
Ezici bir çoğunluğun kabul etmesiyle İran İslam Cumhuriyeti 1 Nisan 1979 yılında ilan edildi. Sevinçle kutlanan rejim bir anda kâbusa dönüşmeye başladı. Humeyni rejiminin ilk yaptığı şey, devrimi birlikte gerçekleştirdiği sol ve laik kesimlerin ipini çekmek oldu. Şah rejiminden kalan bütün batılı hayat tarzı uygulamalar ortadan kaldırıldı ve her şey hızla geleneksel olmaya başladı.
Her türlü sosyal ve politik konuda Humeyni rejimi en sert şekilde değiştiriyordu. Hazırlanan yeni anayasayla ılımlı devrimcilerin hepsi tamamen oyun dışı bırakılmıştı. Artık tek güç radikal Humeyni yanlılarıydı. Şah rejimi döneminde şiddetle protesto eden birçok grup Humeyni rejiminde yaşadıkları işkenceler sonucu Şah rejimini arar hale gelmişlerdi.
Şah yönetiminde batıya yakın bir yönetim benimsemiş İran artık tamamen antiemperyalist ve dindar olarak anılan bir ülke halini almıştı. İran’da şu an yaşanan dünya politikası o zamanın etkilerinin sonucu. İran İslam Devrimi dünyadaki her toplum için ders çıkarılması ve incelenmesi gereken bir tarihi olaydı.
Önerilen İçerik: Bugün Bile ”İnsan” Olarak Görülmüyorlar: Dışlanmış İnsanlar ”Dokunulmazlar” Kimlerdir?
