Hazara Sorunun Çözümü Ya Konfederalizm Ya Bağımsızlık!

Peştunların hâkim olduğu Afganistan’da, nüfusun dörtte birini oluşturmalarına rağmen gerek etnik kökenleri, gerek fizyonomileri gerekse inançları farklı olduğu için her dönemin en alttakileri olan  Hazaralar  soykırıma uğrayan  bir  millet.

Abdurrahman Han’ın emirlik görevine başladığı 1880 yılında, sonra Hazaraların kâbus dolu günleri başladı. Şii olan Hazaralar hakkında din adamlarından “Kim ki Hazara rafizilerinin kadın, çocuk, erkek ve mallarını ganimet alırsa İslam dinine göre beşte birini devlete verip kalanına sahip olabilir” fetvası çıkarıldı. Bu tarihten itibaren köle olarak pazarlarda satılan Hazaraların, 1921’de çıkarılan yasayla köle olarak alınıp satılmaları yasaklandı. Taliban’ın saldırıları sonucunda binlerce Hazara katledildi. İç savaş nedeniyle göçtükleri Pakistan’da da radikal   mezhepçi grupların katliamlarına maruz kaldılar.

Peştun, Tacik, Özbek, Hazara, Aymak, Türkmen ve Beluçlardan oluşan Afganistan’nın en kalabalık üçüncü etnik kimliği olmasında karşın en çok baskı   ve katliam gören topluluğu.

Eğitimin  önemini kavrayan  Hazaralar Afganistanın en eğitimli  kesimiydi  okur yazar  oranı   %70’leri geçiyordu,ülkedeki  Üniversite öğrencilerinin %  75’ini  oluşturuyorlardı’  Taliban öncesi   yaşadıkları birçok şehrin valisi  ve  Belediye başkanı Hazaralı kadınlardan oluşuyordu. Dünya çapında bilinen insan ve kadın hakları savuncusu Sima Samar ve Maryam Monsef’de etnik olarak Hazara etniğine mensuptur.

               Hazaraların  Kökeni

 Etnik kimliklerinin kökeninden başlayarak anlatmak gerikiyor Hazaraları. Bu konuda bilim insanları farklı tezler öne sürseler de en yaygın kanı, onların Moğol-Türk karışımı bir topluluk oldukları yönünde. Bazı araştırmacılar Cengiz Han, bazıları ise Cengiz Han’ın torunu Mönke zamanında Moğol akınları sonucu bölgeye geldikleri ve bu bölgeleri ellerinde tutmak üzere hanları tarafından bırakılan akıncıların torunları oldukları ve süreç içinde Çağatay ve Timur zamanında bölgeye gelen Türklerle karıştıkları söylenir.
Bölge halkları ile kaynaştıklarından zamanla kendi dillerini unutarak Farsçanın Hezargi lehçesini konuştukları kabul edilir. Hazaregi lehçesinin içinde pek çok Moğolca ve Türkçe kelime bulunmaktadır.
Afganistan’ın Hazaracat bölgesi içinde Gazne, Bamyan, Gur, Vardak ve Uruzgan bölgelerinde ağırlıklı olarak yaşamalarına karşın bölgelerinde topraklarına her el konulmasından sonra yaşadıkları zorunlu göç nedeniyle Kâbil, Kandahar, Herat ve Mezar-ı Şerif gibi bölgelerde de zamanla sayıları artmış. Afganistan  dışında 2 milyona yakın İran’da ve 1 milyona yakın Pakistan’da da Hazara nüfusu bulunmaktadır.

  Afganistanın  Tek  Şii  Topluluğu

Dini inançları açısından diğer etnik gruplardan ayrılıyorlar. Diğer etnik kimlikler Sünni iken Hazaralar ağırlıklı olarak Şii inancına mensuplar. Çoğunluğu On İki İmamcı Şii olan Hazaralar arasında az sayıda da olsa Şiiliğin İsmailiye koluna mensup olanlar ve Sünniler de bulunmaktadır.

Ayrımcılığa uğramalarındaki en temel etken diğerlerinin Sünni, Hazaraların ise Şii inancına mensup olmaları kuşkusuz. Gerçi On iki İmamcı Şii anlayışına mensup olsalar da İran’daki gibi Ortodoks bir Şiilik değil onlarınki. Düzenli olarak ibadet etme alışkanlıkları ve bu nedenle ibadet yerleri sınırlı. Seküler yaşam tarzına sahipler. Kadınları eğitimli tek topluluk.

Hazaraların Şiiliğe ne zaman geçtikleri de bilim insanları arasında tartışmalı bir konu. Onların İlhanlılar döneminde İslamı resmi din ilan eden Gazen Han döneminde Müslüman oldukları ve Şiiliği resmi mezhep olarak kabul eden Olcaytu döneminde de Şiiliği geçtiklerini söyleyen de vardır; 14. yüzyılda Mazenderan’da kurulan eşitlikçi ve Heterodoks-Batini Şii anlayışa dayalı Serbedariler devletinin yıkılmasından sonra Sebzevari dervişlerin Hazaracat bölgesine kaçmasıyla bölgenin Şiileştiğini söyleyenler de…

Üçüncü bir görüş de Kızılbaş Safevi devletinin bölgeye hâkim olması ve Şah İsmail’in torunu Şah Abbas’ın Şiiliği resmi mezhep ilan etmesiyle Hazaraların Şiileştikleri yolundadır.

Ozgürken  Köleleştirilen Bir Halk Hazaraların  Kara Yazgısı  !

Afganistan’ın Peştunların hâkimiyeti ele alıp Afganistan  devleti kurulduğunda    devlete hakim olan   Peştuların  baskısını  hissetmediler.1747 yılına kadar Hazaracat bölgesinde özerk bir hanlık çatısı altına yaşamlarını sürdürebildiler Hazaralar, Abdurrahman Han yönetimine kadar pek sıkıntı yaşamadılar. Abdurrahman Han yönetimine kadar bölgelerin hanları devlete haraç ödeyerek kendi içişlerinde bağımsızlıklarını korumuşlardı. Bu, Şir Ali Han’a kadar böyle sürmüştü. 
Hazara hanları başlarına gelecekten habersiz Abdurrahman Han’ın 1880 yılında tahta geçmesine destek verdi. Hazaraların da desteğiyle tahta oturan Abdurrahman Han’ın ilk icraatı ise İngilizlerin desteğiyle Hazaraların bölgesini istila etmek oldu.
Sayıca kalabalık olan ve bu durumu iktidarı için tehdit olarak gören Abdurrahman Han Hazaraları kâfir ve dinsiz göstererek üzerlerinde baskı kurdu. 1890-1893’te Afganistan’da yaşanan isyanlara Hazara hanları da katılmıştı. En son 1890 yılındaki Peştun-Hazara çatışmasından sonra Hazaracat bölgesi bugünkü sınırlarına gerilemiştir. Abdurrahman Han, bu olayın bilinçaltına yarattığı tedirginliği mezhep farklılığını kullanarak Hazaraları tehdit unsuru olmaktan çıkarmayı düşündü. Sünni ulemadan Hazaralara karşı “cihat fetvası” çıkaran Abdurrahman Han, Hazaraların köleleştirilmesinin yolunu açtı. Abdurrahman Han ulemadan cihat fetvası aldıktan sonra Peştun kabilelerine Hazaralara yönelik yapacakları eylemlerin çerçevesini şöyle bildirmiştir:
“Kim ki ne kadar Hazara rafizilerinin kadın, çocuk, erkek ve mallarını ganimet olarak alırsa İslam dinine göre 5/1’ini devlete gönderip diğer kalanına sahip olabilir.” 
Bu fermandan sonra binlerce Hazara katliama maruz kalmış, binlercesi de köle pazarlarında satılmıştır. Binlerce Hazara kadını çocuklarının ve eşlerinin gözleri önünde Peştun çetelerinin tecavüzüne uğramıştır.
Bir yandan Hazaların malları zorla gasp edilirken diğer yandan da dini açıdan asimile olmaları için devlet eliyle politikalar yürütülmüştür. Day Zengi Hazaralarının camileri yıkılmış ve yerine yeni inşa edilen bir camiye Sünni âlimlerden Kadı Abdülkayyum imam olarak atanmıştır.
Hazaraların otlakları ve topraklarının büyük kısmına devlet tarafından el konulmuş, göçebe Peştunlar sürülerini Hazaraların ekili topraklarında otlatınca bölgede açlık tehlikesi baş göstermiş ve Hazaraların büyük bir kısmı başka bölgelere göçmek zorunda kalmışladır.
Abdurrahman Han’ı 1901 yılında öldürerek yerine tahta çıkan oğlu Habibullah, Hazaralar için af çıkartmış, Peştunlara verilen topraklarının sahiplerine geri verilmesini sağlayınca Hazaralar yeniden yurtlarına dönebilmişlerdir.

  Peştun Irkçılığı  Tarafından  Yönetimden  Dışlandılar

Peştunların yönetimdeki ağırlıkları Irkçılığı  nedeniyle toplumsal yaşamdan dışlanan ve hizmetçilik dışında hiçbir sektörde iş bulamayan Hazaraların köle olarak alınıp satılması sürmüştür. Amanullah Han 1921 yılında tahta çıkınca Hazaraların köle olarak satılmalarını yasaklamıştır. Yeni hazırlanan anayasaya da bu hüküm konarak Hazaralar eşit yurttaşlık hakkına kavuşmuştur. Tabii sadece anayasa kitabı üzerinde. Sosyal yaşamda bu eşitlikten söz etmek mümkün değildir. 
Öyle ki 1970’lere kadar Peştun din adamları Hazaraları “katli vacip” olarak gören fetvalar vermeye devam etmiştir. Bir Hazara öldüren Peştuna cennet müjdesi verilmiştir. Kayıtlara geçen ilginç bir olay da var. Latif Gül adında bir Peştun, 1960 yılında 40 kadar Hazara kadınına tecavüz edip öldürme suçundan yargılanırken şu savunmayı yapmıştır:
“Molların fetvası üzerine böyle bir eyleme kalkıştım. Din adamlarımız bize öldürtülen bir Hazaraya karşılık bir günahımızın affolacağını söylemişlerdi.”
Hazaraların gerek ekonomik gerekse sosyal statü bakımından görece olarak iyileşmeleri ancak yurtdışında çalışan ve okuyan diaspora sayesinde olmuştur. Yurtdışındaki Hazaraların Afganistan’daki soydaşlarıyla ortak girişimlerde bulunması ve iyi eğitim alarak üniversilerde akademisyen olarak görev almaları Hazaraların özgüvenlerini kazanmalarına da vesile olmuştur.
Afganistan parlamentosuna 1960 yılında 10 kadar Hazara parlamenter girmesine karşın etkileri sınırlı kalmıştır. Bunda nüfuslarının azalmasının da büyük payı olduğu mutlak. Zira ülkenin kuzey ve batı bölgelerinde yaşayan Hazaralar korunma içgüdüsüyle kendilerini nüfusa Tacik ya da Özbek olarak kaydettirmiş ya da nüfus memurları yeni doğmuş Hazaralara Peştun ismi verip kayıtlara da onları Peştun yazmıştır. Devlet politikası nedeniyle halk arasında aşağılayıcı bir ifade yükledikleri “Kızılbaş” tanımı yapıldığından kendilerini gizlemek yolunu seçmişlerdir. Bu durum da onların siyasal olarak pazarlık gücünün azalmasına yol açmıştır.
   Hazara  Sorunun  Çözümü  Konfederalizm   Ya da  Bağımsızlıktır

Hazaraların    çoğunlukta yaşadığı Bamyan, Daykundi, Gazne, Ghor, Samangan gibi illeri içine alan  Hazaraların  kadim vatanı Hazaracat’ta öncellikle kendi kaderlerinin  tayın hakkına saygı gösterilmesi kendi parlamentosu, kendi  askeri gücü, polis gücü, adliyesi  hukuk sistemi, resmi  dilinin Hazaragı  olduğu kendi bayrağı olan  bir devletrin  kurulması bunun gevşek   konfedere devlet olması, veya  bu olmazsa bağımsız    Hazaracat  devletinin kurulması  Hazaralara uygulan soykırımı durduracak tek çaredir.

Yücel Tanay
Subscribe
Bildir
0 Yorum
Inline Feedbacks
Tüm yorumları gör
Önceki
28. İstanbul Caz Festivali Kapsamında Altın Gün’e Bir Konser Daha Eklendi
Sonraki
Aday Çıkmazı

İlginizi Çekebilir

kooplog'dan en iyi şekilde faydalanabilmeniz için çerez (cookie) kullanıyoruz.