Bir mağaza zincirinin %70’e varan fırsatlar sunduğu indiriminden aldığınız kıyafetlerle evinize geldiniz. Yapacağınız kombinleri düşünürken gözünüz etiketlerdeki “Made in Bangladesh”, “Made in Vietnam” gibi yazılara takıldı. Kıyafetlerin iç kısmındaki diğer etiketlerde ise “%100 Polyester”, naylon veya akrilik kumaş yazdığını gördünüz ve merak ettiniz: Giydiklerimi kimler, hangi koşullarda yapmıştı?
Fast fashion (Hızlı Moda), podyumlarda veya ünlülerin üzerinde görülen trend parçaların düşük maliyetle üretilip moda perakendecileri tarafından hızla tüketilmesi için ucuz fiyatlarla müşteriye sunulmasıdır. Artan müşteri talebine karşılık verebilmek için her hafta minimum 1 koleksiyonun tasarlanıp, üretilip mağazalarda yerini almasını gerekli kılan fast fashion çarkı, sadece moda endüstrisi çalışanlarını değil hepimizi tehdit etmekte. İşte kimi kaynaklar tarafından “21. Yüzyıl’ın Kölelik Düzeni” şeklinde adlandırılan fast fashion hakkında bilmeniz gereken 4 gerçek:
1. Zararlı Gazların Atmosfere Salınımı
Son 20 sene içerisinde düşük maliyet ve fiyatlar, artan talepler, küreselleşmenin hızlanması gibi etkenler yüzünden dünya çapında giyim üretimi 2 katına çıktı. Bu yoğun artış yüzünden moda endüstrisi, insanların sebep olduğu karbon emisyonunun %10’unu üreterek hava kirliliğine yol açmakta. UN Environment Programme verilerine göre bu oran uluslararası uçuşlar ve deniz yolu taşımacılığının karbon emisyonu toplamlarından daha fazla.
Yoğun karbon salınımının yanında giyim sektörünün en önemli hammaddelerinden olan pamuğun üretiminde sentetik gübre olarak kullanılan azot protoksit (N₂O) de ozon tabakası için tehdit oluşturmakta.
Isı tutucu gazlardan olan azot protoksit, atmosfere yayıldıktan sonra 150 seneye kadar yok olmadan kalabildiği için ozon tabakasındaki deliğin büyümesi ve tabakanın incelmesine neden olan en büyük etken. Fast fashion’ın hızlı üretim yapmayı şart koşması, üretim süreçlerinin neredeyse her basamağında bu ve benzeri gazların kullanılmasını gerektirmekte.
2. Yoğun Su Tüketimi ve Su Kirliliği
Dünyanın her yerinden gelen taleplere cevap verebilmek ve bunu yaparken maliyetlerini düşük tutmak isteyen fast fashion şirketleri kaliteli hammadde olarak organik pamuk kullanmak yerine organik olmayan pamuk kullanmaktalar. Ancak bu pamuk çeşidinden 1 kilogram üretilebilmesi için üretim sürecinde 10.000 litre su kullanılmaktadır. Bu pamuktan bir adet tişört üretilebilmesi için ise 2.700 litre su harcanmaktadır. Bu miktar, ortalama bir yetişkinin 3 senede içtiği su miktarına eşittir.
Kumaşların boyanmasında kullanılan boya artıklarının akarsulara, hendeklere ve nehirlere dökülmesi yüzünden kumaş boyamak su kirliliğine sebep olan ön önemli 2. etken. Ayrıca her sene kumaş boyama sürecinde kullanılan sular 2 milyon olimpik havuzu dolduracak miktarda.
3. Tehlikeli Kimyasallar ve Ölümcül Etkileri
Organik olmayan pamuk üretiminde kullanılan kimyasal içerikli gübreler ve böcek zehirleri, yarattıkları çevre kirliliğiyle pamuk işçilerini, bölge halkını ve uzun vadede hepimizi etkilemekte.
Dünya genelinde her sene $ 2.6 milyar değerinde böcek zehri pamuk üreticileri tarafından kullanılıyor. Bu miktar neredeyse dünyada kullanılan böcek ilaçları miktarının %25’i. Maalesef işçilerin çoğuna onları koruyacak maske vb. teknik ekipman sağlanmadığı için her sene 26 milyon ila 77 milyon arası pamuk işçisi bu böcek zehirleri yüzünden hastalanıp çalışamaz hale geliyorlar.
Pamuk tarlalarının ilaçlanması sırasında çevresel faktörlerin etkisiyle böcek zehirleri yakınlardaki tarlalara, içme sularına, köy ve yaşam alanlarına dağılıyor ve bölgede yaşayan çocuk, genç, yaşlı herkesi akut veya kronik şekilde zehirliyor. Bu kimyasalların etkileri mide bulantısından ölüme kadar değişiklik gösteriyor.
4. Etik Olmayan Çalışma Şartları
Fast fashion’ın biz tüketiciler için belki de en cazip tarafı son moda kıyafetleri ucuza alabilmek. Fakat çoğu zaman ucuz fiyatın ucuz işçi çalıştırmak anlamına geldiğini unutuyoruz.
Neredeyse 40 milyon çalışanın bulunduğu giyim sektörünün %80’ini kadın işçiler oluşturmakta. İşçiler düşük ücretler karşılığında uzun saatler boyunca zorla çalıştırılıyor, yetersiz besleniyor ve toksik kimyasallar karşısında korumasız bırakılıyorlar. Özellikle kadın işçiler cinsel istismara uğruyor ve ayrımcılık görüyorlar. Ayrıca çoğuna doğum izni hakkı tanınmıyor. Büyük bir kısmı asgari ücretten de az ücretlerle çalışan tekstil işçilerinin hastalandıkları takdirde kendilerine ve ailelerine sağlayabilecekleri hiçbir güvence yok.
Pamuk işçilerinin %99’u gelişmekte olan ülkelerde oldukları için başka işlerde çalışabilme olanakları kısıtlı. Az ücretlerle çalıştıkları için aileler mecburen çocuklarını da tarlalarda çalıştırıyor. İşverenler tarafından çocuk işçilerin tercih edilme sebeplerinden bir diğeri ise parmaklarının küçüklüğü sayesinde pamukları kolay toplayabilmeleri.
Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre tekstil endüstrisinde 170 milyon çocuk işçi çalışmakta. Bu sayıya göre gardırobumuzda yer alan kıyafetlerden sizce kaç tanesine bir çocuk işçinin emeği değmiştir?
Fast fashion, moda endüstrisinin yüzleştiği belki de en karanlık sistem. Bir kıyafeti almadan önce o marka hakkında biraz araştırma yaparak, konu hakkında kısa makaleler okuyup belgeseller izleyerek bilinçli bir tüketici olabilir ve tercihlerimizle fast fashion batağından kendimizi koruyabiliriz.
Fast fashion hakkında daha fazla bilgiye ulaşmak isterseniz 2015 yapımı “The True Cost” adlı belgeseli izlemenizi öneririm. Ayrıca kaynakça kısmında yer alan linklerden yararlanarak da hızlı moda araştırmanızı derinleştirebilirsiniz.
Kaynakça
https://cleanclothes.org/campaigns/past/rana-plaza
https://sustainableclothingco.com/pages/fast-fashion-truths
https://goodonyou.eco/what-is-fast-fashion/
https://www.bwss.org/fastfashion/
https://www.sustainablefashionmatterz.com/fashion-facts
https://www.soul-flower.com/blog/scary-fast-fashion-facts/
https://www.unenvironment.org/news-and-stories/story/putting-brakes-fast-fashion
https://www.newscientist.com/article/dn17698-laughing-gas-is-biggest-threat-to-ozone-layer/
http://cottonconnect.wpengine.com/wp-content/uploads/cottonconnect_more_crop_per_drop.pdf
https://www.nytimes.com/2013/07/15/world/asia/bangladesh-pollution-told-in-colors-and-smells.html
http://aboutorganiccotton.org/
https://ejfoundation.org//resources/downloads/the_deadly_chemicals_in_cotton.pdf
https://www.ethical.org.au/3.4.2/get-informed/issues/cotton-pesticides
