ELEKTRONİK ÇEKLER (E-ÇEK)
Ülkemizde uygulama alanı bulunmamakla birlikte ABD’de ve Avrupa ülkelerinde kullanılan elektronik çekler, klasik çeklerden farklı olarak ödeme emrinin elektronik bir form aracılığıyla verildiği ve bu yönüyle de üzerinde ıslak imza bulunmaması nedeniyle kanuni bakımdan bilindik kağıt çeklerden farklı bir sınıflandırmaya tabi tutulan ödeme araçlarıdır.
Geleneksel finansal sistemde bilgi ve sermaye akışı nakit para, çekler, faturalar, birebir görüşmeler, fax gibi araçlar ile fiziksel olarak gerçekleşmekteydi. Ancak günümüzde, özellikle internet kullanımının yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan ve gittikçe büyük bir pay oluşturmaya başlayan elektronik ticaret dijitalleşmeyi de beraberinde getirmiştir.
E-Ödeme araçlarından biri olan E-Çekler diğer ödeme araçlarından farklı olarak aslında sistemde var olan bir unsurdur. E-Çek sistemi ödeme sistemleri içinde var olan kağıt çek sisteminin zorluklarını özellikler ülkemizde olduğu gibi sistem içinde takibi zor olan kağıt çeklerin sisteme anında dahil olması maliyetlerin düşürülmesi göz ardı edilemeyecek bir durum haline gelecektir.
E-ÇEK
E-çek, ABD’de FSTC (Financial Services Technology Consortium – Finansal Hizmetler Teknoloji Konsorsiyumu) tarafından SDML (Signed Document Markup Language – İmzalı Doküman Biçimleme Dili), adı verilen bir işaretleme dili kullanılarak gerçekleştirilen güvenlik, hız ve tüm elektronik süreçlerin verimliliğiyle beraber yasal altyapı kurulumu, iş süreçleri ve kâğıt çekler ile tüketici tercihlerini birleştiren yeni bir ödeme aracıdır. E-çek, Amerikan Hazinesi tarafından seçilen halka açık internet üzerinde yüksek değerli ödeme yaratan ilk ve tek elektronik ödeme sistemidir.
E-çekin ödeme aracı olarak Amerikan Hazinesi tarafından seçilmesinin nedenleri:
Güvenilirliğinin zorlu koşullar gerektirmesi,
Ödeme sistemi yönetimine katkı sağ-laması,
Altyapısında güçlü yasal uygulamaların olması,
İnternette kaldıraç etkisi yaratması,
Ödeme ile birlikte yüksek miktarda havale bilgisi taşıması ve
KOBİ ler tarafından diğer ödeme sistemi alternatiflerine göre daha çok kabul edilmiş olmasıdır.
E-çek, gerçekte çek yazmaksızın, resmi kurumlara veya internet aracılığıyla diğer kurumlara Interactive Voice Response (IVR) – sesli yanıt sistemi yoluyla giriş yapılarak ödemenin banka hesabınızdan elektronik fon transferiyle bir kerelik yapıldığı bir sistemdir. E-çek aslında kâğıt çekin, tarih, ödemenin yapılacağı kişinin adı, ödeme miktarı, sayısal imza, banka he-sap numarası ve yönlendirme numarasına ilişkin bilgileri içeren elektronik sürümüdür. E-çek sisteminde, ödemeler kredi kartı olmadan banka hesabı bilgilerinin gerekli olanlarının e-ticaret sitesine girilmesi yoluyla yapılır. Kullanıcı bir anlamda ticaret sitesine çek keserek ödeme yapmış olur. Bankadaki sistemler, yapılan transferleri her gün temizleyerek bahsedilen hesapta alışverişin tamamlanması için gerekli şartların yeterli olup olmadığını kontrol eder ve bu durumla ilgili bilgileri e-ticaret sitesine şifreli kanallarla iletir. Bu işlemler takas merkezi olarak adlandırılan finansal kurumlar tarafından da yürütülebilir. Kullanılması kolay bir sistem olmakla birlikte, daha yaygın kullanımı için gerekli sistemleri finans sektörü tarafından kabul görmesi gerekmektedir.
E-çekin, taraflara sağladığı faydaları incelemeden önce, genel anlamda yarattığı katkıları şöyle sıralayabiliriz;
Artan gelir,
Karar süreçlerini hızlandırmak,
Kararların kalitesini geliştirmek,
Kredi riskini azaltmak,
Müşteri isteklerinin temsilcisi olmak,
İşlem maliyetlerini azaltmak,
Otomatik kredi kararı ile müşteri analizlerini birleştirmek,
Sistemlerin bakım maliyetlerini azaltmak,
İşlem maliyetlerini azaltmak ve etkinliği artırmak,
Müşteri memnuniyetini geliştirmek ve İletişimin güvenliğini ve hızını artırmak.
SONUÇ
Elektronik çekin karşılıksız çıkması halinde muhatap banka 5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca kısmi ödeme yapmakla yükümlü olacak. Böyle bir durumda, çekin karşılıksız çıktığı hususu ve bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği tutar ÇEBSİS’e bildirilecek. Düzenleyen, elektronik ibraz süresinin sona ermesinden itibaren 7 gün içinde elektronik çekten cayabilecek.
e-Çek uygulamasının yürürlüğe girmesi ile birlikte çekin düzenlenmesi ve teslimi elektronik ortamda güvenli şekilde gerçekleşeceğinden, çek iptali konusunda açılan dava sayısı önemli ölçüde azalacak, çekin kaybolması ve dolandırıcılığa alet edilmesi gibi bir durum söz konusu olamayacaktır.
Elektronik ortamda düzenlenen çek tutarlarının, bankalar tarafından görülebilmesi bankalara tutarların işletme sermayesi, iş hacmi vb. göstergelere uyumluluğunu sorgulama imkanı getirebilecektir. Bu durumda elektronik ortamda düzenlenen çekler için keşideci işletmenin kimi finansal bilgilerine dayalı olarak tutar sınırlaması getirilerek bankaların sorumlulukları artırılabilir. Böylece kötü niyetli girişimler önlenerek, piyasanın daha sağlıklı çalışmasına imkan yaratılabilir. Yine elektronik olarak düzenlenen çekler ödemelerin çek takibi durumunda kayıt dışılıkta önemli ölçüde mücadele sağlayacak, ciro edilen çekin kimler tarafından tahsil edildiği açık bir şekilde görüleceğinden çek hareketlerinde vergisel yükümlülüklerin de yerine getirilip getirilmediği takip edilebilecek.
KAYNAKÇA : DERGİPAK BDDK Ayşegül KARABIYIK
ALO MALİYE YMM Emrah AYGÜL
VERGİ MÜFETTİŞİ HALİS AKSU (2022;60,61)
