Hayatın bir süredir dijital bir hal alması ve gelecekte dijitalleşmenin önemi sağır sultan tarafından bile duyulmuşken “editörlük” mesleği de ülkemizde dahil olmak üzere oldukça geniş bir coğrafyada dikkat çeken ve tercih edilen bir dal oldu.
Hal böyle olunca “editörlük nedir, nasıl editör olunur?” gibi başat sorular havalarda uçuşmaya başladı. Yaklaşık 10 yıllık bir süre içinde farklı ajansların bünyesinde metin yazarlığı, editörlük ve danışmanlık yapmam dolayısıyla yüz yüze görüşmelerde ya da sosyal medya üzerinden pek çok defa bu sorulara cevap vermeye çalıştım. Soruların sayısı artınca bu soruları gözden kaçırıp soranlara ayıp etmemek adına okuduğunuz yazıyı kaleme almaya karar verdim. En azından genel hatlarıyla konuyu aydınlatmak istedim.
Etimolojik olarak editörlük sözcüğü üzerine
Klasik bir giriş yapmak gerekirse editörlük sözcüğü (editeur) Fransızca kökene sahip ve “yayımlayan, yayıncı” anlamlarını barındırıyor. Öte yandan sözcüğün İngilizce kökene sahip olan “edit” ise (ki günümüzde ısrarla “editlemek” şeklinde kullanılması büyük bir yanlış olsa da) “yayımlanmadan önce düzeltme” anlamıyla karşımıza çıkıyor. Bizim başvurmamız gereken kaynaklardan biri olan TDK’nin internet sitesinde verilen anlam ise “Yayımcı… Yazıları yeniden düzenleyerek yayıma hazırlayan kimse” şeklindedir.
İşin etimolojik kısmını geride bıraktığımıza göre bir sonraki aşamaya geçebiliriz.
Mesleki anlamda editörlük nedir?
Herhangi bir internet sitesinde editörün başlıca görevi önüne getirilen metinleri (yazılı her türlü doküman olabilir) inceleyip uygun şekilde düzenlemek ve yayına hazır hale getirmektir. Dil bilgisi yönünden, hedef kitle açısından en uygun hale getirilen ve yayıma hazır olduğuna karar verilen; günümüzün yapmacık ifadesiyle, “editlenen” yazı, yayımlanmak için uygun zamanı bekler. Editör, kendisine ulaşan metinlerin yazarları kadar önemlidir. Ancak onun başarılı kontrolleri sayesinde yüzleri güldürebilecek bir sonuç elde edilebilir. Aksi halde az önceki cümlede geçen “sayesinde” sözcüğü yerine olumsuz anlam ifade eden “yüzünden sözcüğü getirilir. Daha açık şekilde söylemek gerekirse, editör başarılı bir kontrol süreci ortaya koymazsa, o metnin vay haline…
Editör olmak için gerekli özellikler nelerdir?
Okumayı ve yazmayı seven herkes için yapılabilir bir meslekten bahsediyoruz. Araştırmayı seven, okuduğunu anlamlandırıp bunu yazıya aktaran ve bazı belli formülleri uygulayabilen her aday, editör olup mesleğini yaptıkça derin bir “ohhh” çekme şansına sahip. O “formüllerin” ne olduğuna takıldıysanız, hiç takılmayın buna. Çünkü başka bir yazıda onu da açıklamanın sırası gelecek.
Türlü türlü editörlük
Bu başlık altında incelenecek editörlük türleri ise ince çizgilerle birbirinden ayrılıyor.
Kitap editörü
Aslında en eski editörlük türlerinden biri olan kitap editörlüğü, çıkan, çıkacak tüm kitaplar için kilit bir rolü tanımlıyor. Şöyle ki, yazılan bir kitap, editörün maharetli ellerinden geçtikten sonra okuyucunun tadabileceği bir lezzete kavuşabilir. Yoksa niteliği ortaya çıkarılamamış boş bir kitap olur ki, okuyucu ağaçların kesilmesine katkı sunduğu için vicdan azabı çekebilir.
Dil hakimiyeti konusunda sorun yaşamayan editör adayları, yazarın yapıtında ne demek istediğini anlayıp bunları hedef kitleye en uygun biçimde aktarabilecek düzeltmeler ve düzenlemeler yoluyla yapıtı değerine kavuşturabilir.
Bir başka ifadeyle, MSN’den hatırladığımız “nbr, ok, by” gibi saçmalıklar günümüze yine özellikle sosyal medya platformları aracılığıyla karşımıza çıkan ‘gelicem’ deyip ses tasarrufunda bulunanlar ya da ‘oda geliyormuş’ gibi hezeyanlarla -de/da’yı ayırabilenler 10 adım öndedir.
Örneğin, bir yazarın çıkacak kitabı size ulaştı. Bu yapıtın editörlüğünü üstlendiniz. Kitabı hızla ama doyum sağlayacak şekilde okumalı hatta özümsemelisiniz. Yazarın dipnot eklemediği noktalara eğilmeli ve okuyucuyu düşünerek sizler dipnotlar oluşturmalısınız. Daktilo/klavye hatalarından doğan imla bozukluklarını yine sizler düzeltmelisiniz.
İçerik editörlüğü/web sitesi içerik editörlüğü Üzerine
Herhangi bir web sitesinde yayımlanması planlanan metinler (yazılar ve/veya makaleler) içerik olarak değerlendirilir. Yazınsal olan bu içerikleri düzenleyip kontrol ederek yayımlanmaya hazır hale getirenlere ise tabii ki “içerik editörü” adını veriyoruz. Ancak burada altının çizilmesi gereken önemli bir nokta var, web sitesinin hangi anlamda hizmet verdiği içerik editörü için oldukça önemli. Söz gelimi, anne çocuk sağlığını konu edinen bir web sitesi ise içeriklerde yer alması gereken spesifik konular ve kavramlar bilinmeli ve uygun dozda yazıya yedirilmeli. Uygun dozda derken, akademik bir makaleye dönüşen içeriği her anne anlamlandıramadığı için başarısız bir içerik olma riskiyle karşı karşıya demektir. Bir başka örnek ise yine anne çocuk sağlığı ile ilgili yazıların yer aldığı bir site düşünelim; yayımlanması için kontrol edilen metnin dilini otomobil ya da tutkunlarına hitap eder gibi yazmamakta fayda var. Her motor ya da otomobil tutkunu anne çocuk sağlığına ilgi duyabilir ama anne çocuk sağlığına dikkat eden herkes motor tutkunu veya otomobil sevdalısı olmayabilir. Elma isteyene salatalık satmaya kalkmamak gerekir.
Metin editörü olarak da adlandırılan içerik editörünün dikkat etmesi gereken bir başka önemli nokta, genel ve spesifik konulara dair gündemin yakın takipçilerinden biri olmak durumundadır. Çünkü geride kalan daha sert düşer. Burada gündemin tüm maddelerine tam hakimiyeti kast etmiyorum. Editör, kendisine ulaşan içerikleri hızlı bir şekilde “emip” hızlıca öz fikre ve dolayısıyla özete sahip olabilmeli. Günümüzün her an hızlanan yaşamsal şartlarında bu giderek zor bir tablo ortaya koysa da zamanla zorluk seviyesinin düştüğünü söyleyebilirim.
Son olarak tüm editörlük türlerinde bu işi yapan kişilerde bulunması gereken ortak özellikler arasında genel kültür seviyesinin ortalamanın üstünde seyretmesi gerektiğini düşünsem de sektör temsilcilerinin bu kıstası pek göz önünde bulundurmadığını açıklamam gerekir. Uzun vadede sorunları büyüttüğünü düşündüğüm bu noksanlık şimdilik pek çok marka ve kurumun işine gelmiyor.
Gazete Editörlüğü Nedir?
Haber editörü olarak da bilinen gazete editörlüğü yine ince çizgilerle diğer türlerden ayrılıyor. Şöyle ki, gazetenin herhangi bir bölümünde (departman) görev yapan editör, o bölümün (spor, finans, magazin vb.) anlatım dilini benimsemeli ve olayları buna göre şekillendirip yayımlanmaya hazır hale getirmesi gereken metinleri süzgecinden geçirmeli. Spor editörü olan kişi, konuya haber editörü gibi yaklaşamaz.
Aslında temelde aynı noktaya geliyoruz, kendi alanında, kendi bölümünde olması gerektiği şekilde editörlük yapmak değer yaratır.
Ayrıca özgün olması, akıcılık sağlanarak ilgi çekmesi her metin için oldukça önemlidir.
Video editörü Ne İş Yapar?
Bugün pek çok Youtube hesabının sahibinin künyesinde “video içeriği editörü” sözcük grubunu görebilirsiniz. Bu kimliklendirmeye Instagram’da da karşılaşma olasılığınız var elbette. Çünkü özellikle bu iki mecra video içerik editörleri için biçilmiş kaftan özelliği barındırıyor.
Video içerik editörü, sıradan herhangi bir videodan pek çok video montaj programının kullanılarak yarı profesyonel ya da profesyonel izletilerin çıkmasını sağlayan kişidir. Bu alanda ilerlemek isteyenlerin (danışman/mentor tutsun ya da tutmasın) bilmesi gereken en önemli nokta, hangi alanda, nasıl videolar üreteceğini kararlaştırması ve belirlenen stratejiye uygun tutarlılık sergilemesi gerçeğidir.
Editör olmak için…
Aslında yukarıda, satır arasında bunun cevabını özetlemiştim. Okumayı alışkanlık haline getirip, yazma işlevini ciddiye alan herkes için bu meslek seçilebilir ve yapılabilir bir alan. Yükseköğrenim şartı olmadığını farklı sektörlerdeki pek çok alaylı editörün varlığından anlayabiliriz. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, bazı sektörler (kendilerince bazı haklı sebeplerden dolayı) üniversitelerin iletişim bölümlerinden (genelde halkla ilişkiler ve tanıtım) alım yapmayı önemseyebiliyor. Ancak bunun genele yansıdığını düşünmüyorum. Keza, günümüzde yüz yüze ya da dijital ortamlardaki pek çok kurs, eğitim sürecinin ardından sunduğu sertifikalarla yine editör kimliğini elde etmenizi sağlayabiliyor. Bir başka yol ise benim gibi bireysel danışmanlar yine sürece dair danışmanlık vererek editörlüğün detaylarıyla ilgili öğretim uygulayabiliyorlar.
Ancak belli başlı başka kriterleri de gözden kaçırmamak gerekir. Sektörünüz ne olursa olsun (editörlük ve tüm beyaz yaka pozisyonlarında) yabancı dil “olmazsa olmaz” kriterlerin başında geliyor. Dolayısıyla editör olmak isteyenler de en azından gelişmeye açık düzeylerde İngilizce bilirse önünün açık olduğunu söylemek kolay oluyor.
Editörlük maaşları
Ülkemizde sektörden sektöre farklılık gösteren fiyatlara baktığımızda 2.300 TL (stajyer/asistan ya da kayıt dışı çalıştırılmıyorsanız) ile 5.000 TL bandında yoğunlaştığını biliyorum. Ancak istisnai olarak bu üst fiyattan daha yüksek alabilen ve alanında kendini kanıtlamış editörler olduğunu belirtmekten de sakınca duymuyorum.
Son söz:
Uzun gibi gözüken bu yazımda tarafıma ulaşan sorulara genel hatlarıyla yanıt vermeye çalıştım ama tüm detaylarıyla yanıt vermeyi düşünseydim uzun olduğu için okunmayacak bir yazı yazmış olacaktım. Yine bana ulaşan sorulara tüm içtenliğimle cevap veririm ama sanırım bu yazının en azından bir ordövr niteliği taşıdığını iddia edebilirim.
Tüm editör adaylarının şimdiden emeklerine sağlık dileyip yazıyı sonlandırayım…
İyi çalışmalarınız olsun.
