Aklımıza ilk gelen; başında uzun sikkesi, beyaz krem renkli uçuşan kıyafetleri ile dönen Mevlevi dervişleridir. Ney sesi, din temalı şiirler ve ilahiler… Tasavvuf veya sûfî denildiği zaman önce bunlar gözümüzün önüne gelir. Fakat tüm bunlar bir yaşam biçimi ve anlayış şekli olan tasavvufun ve tasavvufu yaşayan, bu anlayış biçimini benimsemiş ve yaşam tarzı haline getirmiş olanlar yani sûfîlerin oluşturduğu bir kültürdür.
Oluşturulma sebebi de tasavvufu daha iyi anlamak, daha iyi yaşamak, etkili ve doğru biçimde tanımaktır. Peki nedir bu tasavvuf? Kimlerdir bu sûfîler, dervişler, Şeyhler üstatlar?… Ne yaparlar, ne öğretirler, amaçları nelerdir?
Bunu anlamak için İslam’ın mezhepler ve tarikatlar kısmına girmeden iki temel öğreti metoduna öğreten (Ulema) grubuna bakmak gerekir. Bunlar:
1-Fıkıh ve Usul Alimleri (Fakihler)
Bunlara mektep, medrese ehli de denir. Bu grup şanı yüce Kur’an’ın ayetlerini ve Hz Muhammed’in (SAV) sözlerini uyulacak kurallar ve yapılacak ibadetler bütünü olarak ele alan, kuşaktan kuşağa aktarım (nakil) şekliyle doğru bilginin korunduğunu savunur. Bu sebeple mezhepleşmeye neden olur. Kısır tartışmalara engel olmak yerine bilgiyi detaylandırıp genişletmeye çalışır. Bu yüzden gruplaşmaya sebep olur ve sonuç olarak mezhepleri ortaya çıkarır.
Usûl-i fıkıh, kelam, akaid, icmâ, kıyas, vuku, tecvid, tefsir gibi birçok alt dal geliştirmiş olmasına rağmen birçok itilaflı konulara çözüm getirememiştir.
Tecrübeyi (içsel, sezgisel deneyim) yani irfanı esas almaması, sadece nakil ile yetinmekte direnmesi bunun sebebidir. Asırlarca süren nakil sırasında meydana gelen dezenformasyon ve dejenerasyonu da göz ardı eder.
Fakihlerin genel teması kişinin az günah ve çok sevap işleyip cennete gitmesini sağlamaktır. Bundan daha ötesini hedefleyemez çünkü anlayış biçimi bu kadar dardır. Ahlak seviyesi yüksek bilinçli, paylaşımcı ve her alanda barışçıl bir toplumu oluşturmaz.
2-Tasavvuf Üstatları ve Mürşitler
Genel literatürde bu kişilere Baba, Dede, Pir, Efendi, Seyda ve Şeyh de denilir. Bu grubun bir diğer tabiri de tekke ve dergah ehlidir. Fakat sûfîler içinde herhangi bir dergah, tekke ve zaviye kültürü oluşturmaktan kaçınmış olanlar da (Melamiler) vardır. Sûfîler ayet ve hadisleri yani doğru bilgiyi tecrübe amaçlı kullanırlar.
Sûfîler için ilimden kasıt doğru bilgi, irfandan kasıt ise tecrübedir. Sonucu elde etmek için kişisel, ruhsal eğitimi esas alırken bunu topluma yayma gayretinde olan fakat loca oluşturmayan yani sûfî olacak kişileri kendileri seçmezler. Tasavvufa girmek isteyen kişileri de reddetmezler. Sûfîlerin daveti herkesedir. Mutasavvufların(Sufi) temel din anlayışı canlı, cansız tüm varlığı empati yöntemi ile tecrübe ederek mutlak varlığı idrak etmektir.
Yaradılanı severiz, yaradandan ötürü.
Yunus Emre
Bir başka tabir ile mutlak hiçliği tecrübe ederek mutlak varlığa ulaşılır.
Mutasavvuflara göre Allah’a ulaşmak ve Allah’a teslim olmak dini yaşamanın kendisidir. Zaten Arapça olan “Müslüman” kelimesinin tam anlamı Allah’a teslim olan kişidir.
Erbab-ı Tarîk, Erbab-ı Tasavvuf diye de bilinen bu grup Allah’a ulaşma şahikasına varmak için bir dizi günlük zikir, vird, rabıta, tefekkür, gibi ritüelleri kişisel vecibe olarak farz telakki eder. İşte can alıcı nokta olan “tarikat” kavramı burada devreye girer. Günümüzde tarikat ve cemaat kavramı birbirine karıştırılmış olsa da aslında tarikat, Allah’a giden yol veya yollar demektir. Şanı yüce Kur’an’da Tariki Müstakim olarak geçer.
Tasavvuf literatüründe ve sûfî yaşam biçiminde tarikatten kasıt Allah’a giden yol üzerinde (çokluktan tekliğe yolculuk) olmaktır ve sonucunda Allah’a ulaşmaktır. Zira ”İslam” kelimesi Arapça’da ”teslim” kelimesi ile aynı kökten gelir. Tarikat ise bunu gerçekleştirecek olan metodolojilerin adıdır. Her tarikat o metodolojiyi geliştirip sistemleştiren Üstatların (Pirlerin) ismi veya unvanı ile anılır.
Örnek:
Nakşibendi (Nakşilik)-Şâh-ı Nakşıbend Hacı Bahâeddîn Buhârî
Kadirîlik-Gavsül Azam Abdülkadir Geylani
Mevlevîlik-Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî
Bektaşîlik-Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî
Yesevîlik-Hoca Ahmed Yesevî
Ruafiyye-Kutbu’l Aktab Seyyid Ahmed Er-rıfâî
Mutasavvuflar uzun yıllar İslam aleminin içerisinde yüksek ahlaklı, barışçıl, uyumlu, paylaşımcı, ve insancı bir toplumu oluşturma gayreti içinde olmuş ve büyük ölçüde başarılı olmuşlardır. Türk İslam medeniyetini oluşturan en büyük etmen Sûfîzm’dir. Bir anlamda Türk İslam medeniyeti, tasavvuf medeniyetidir.
Benim Yorumum: İnsanlık olarak tarih tecrübemize baktığımızda çağımızın kalıtsal sorunları haline gelen bireysel, toplum ve küresel birçok sorunu çözmede ana hatları ile tasavvufun ve sûfî yaşam anlayışının faydalı olacağını düşünüyorum.
Kaynakça:
El-Muhasibi, Haris. Er-riaye Kalb Hayatı. trc. Prof. Dr Abdülhakim Yüce. İstanbul: Işık Yayınları, 2005
İmam Kuşeyri. Risalei Kuşeyri Tasavvufun İlkeleri. trc. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1978
Sühreverdi, Şehabettin. Avariful Mearif Tasavvufun Hakikatleri. trc. Doç. Dr. Abdülvehhap Öztürk. İstanbul: Saadet Yayınevi, 2010
Sühreverdi, Şihabüddin. Avariful Mearif Gerçek Tasavvuf. trc. Dr. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand, 2010
Gölpınarlı, Abdülbaki. 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1985
Gazali, Ebu Halid Muhammed. Kimyayı Saadet. trc. A. Faruk Meydan. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1993
Konevi, Dadrettin. Vahded-i Vucut ve Esasları. trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018
Serhendi, Ahmed Faruk. Mektubat.trc. Hüseyin Hilmi Işık. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 2019
Mihr, İskenderun Ali.Kur’an’daki İslam Tasavvuf ve Mutluluk. İstanbul: Mihr Vakfı Yayınları, 1999
Mihr, İskender Ali. Vel Asr 1 2 3. İstanbul: Mihr Vakfı Yayınları, 2004
Mihr, İskender Ali. Kur’ân-ı Kerim Tefsiri (Kur’ân-ı Kerim Lafzı ve Ruhu). İzmir: Tibyan Basım Yayım Matbaacılık, 2012
Mihr, İskender Ali. Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Meali. İzmir: Tibyan Basım Yayım Matbaacılık. 2012
Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. trch. Zafer Erginli, İlyas Karsh, Yavuz Köktaş, Nurettin Ödül,
Rıfat Resul Sevinç ve Salih Sabri Yavuz. Trabzon: Kalem Yayınevi, 2006
Eraslan, Kemal. Yesevinin Fakr Namesi. Ankara: Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, 2016
Yesevi, Hoca Ahmed. Dîvân-ı Hikmet. trc. Mustafa Tatçı. Ankara: Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, 2016
Ergül, Necmettin. Ebû Tâlib El-mekkî’nin Kütu’l-kulûb Adlı Eserinde Zikir ve Vird. Adıyaman Üniversitesi, 2014
http://oaji.net/articles/2015/1607-1421760094.pdf
http://oaji.net/
Sert, Usame. “Galibi Piri Hasan Galib Kuşcuoğlu Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Fikirleri”. Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi, 2001
(https://web.archive.org/web/20071006140022/http://www.galibi.com/tr/uludag_universitesi_tez.htm)
