Telkari benim de sevdiğim bir tekniktir. Zariftir, naiftir.
Bu teknik nedir diye açıklayacak olursam, telkari; altın, gümüş gibi yumuşak metallerin tellerini, bir kompozisyon meydana getirecek şekilde kıvırarak birbirine veya bir metal yüzeyine birleştirme sanatına denir. Deyim yerindeyse saç teli inceliğindeki altın ve gümüş tellerle yapılan el dokuması bu iş. Ustaların ellerinde şekilden şekle giren takılar, insanı adeta Binbir Gece masalarına alıp götürür. Telkari tekniğinin işlendiği ürünlerde göze çarpan sanat inceliği, insanı tarihin karanlıklarından günümüze bir sanat yolculuğuna çıkarıyor. Sanat işlemeciliğinde tel, ne kadar ince olursa takının değeri de o kadar artar. Bu çalışma büyük titizlik, ustalık ve sabır ister.
İncecik, dantelvari işlemecilik sanatı olan telkarinin tarihi geçmişi de oldukça eskiye dayanıyor. Günümüzden yaklaşık 8000 yıl öncesine dayanan, yerleşim yeri olan Çatalhöyük’de bulunan bakır ve kurşundan yapılmış süs eşyalarının bir kısmında telkâri örnekleri görülmektedir. Bu sanatın kaynağının Mezopotamya olduğu sanılmaktadır. Buradan Uzak Doğu’ya, bir başka koldan ise Anadolu’ya ve Anadolu üzerinden de Avrupa’ya yayılmıştır. Türkiye’nin halen birçok bölgesinde telkâri yapılmaktadır. Özellikle Ankara ve Mardin illerinde üretimine devam edilmektedir. Ankara’nın Beypazarı ilçesi, Mardi’nin Midyat ilçesi oldukça yüksek oranda üretim yapmaktadır. Az sayıda da olsa bazı atölyelerde telkâriden yapılmış süs takunya örnekleri göze çarpmaktadır. Telkari sanatı ile saklama kutuları, şekerlik, ibrik, çeşitli tepsiler, kemerler, tepelikler ve aynalara kadar pek çok uygulama yapılmaktadır.
Mardin Midyat’taki telkârinin gelişimi bugün olduğu gibi geçmişte de süryani ustalara bağlıdır. Midyat telkârisini diğer telkârilerden ayıran ve onu kıymetli kılan özelliği, ince işçiliğinden kaynaklanır. Pek çok yerde telkâri tekniği döküme kayarken, Midyat’ta halen elişçiliği ile devam etmektedir. Ayrıca pek çok yerde 35 mikron tel kullanılırken, kendilerinin ortalama 22 mikron tel kullandıkları bilinmektedir. Midyat’taki ince işçilik bu alandaki araştırmacılarında dikkatini çekmektedir. Midyat’taki telkâri de ağırlıklı olarak gümüş kullanılmaktadır. Sırasıyla gümüşün ergitilmesi, tel çekme, model hazırlama, muntaç ya da kılavuz denen iskeletin yapılışı, iskeletin çift yardımıyla kıvrılmış ince tellerle doldurulması, toz kaynakla birleştirilmesi, ağartma ve tel torna işlemi yapılmaktadır.
Ankara Beypazarı’na değinecek olursam; Bu sanatın Beypazarı’na ahilik yoluyla kazandırıldığı düşünülmektedir. Beypazarlılar bu sanatı kabul etmişler ve zaman içinde geliştirmişlerdir. Daha çok süs eşyaları ve takılar yapılmaktadır. Kemer, kolye, bilezik, küpe, yaka iğnesi ve başlık başlıca takı çeşitleridir. Bu ilçe havucu, kuyruklu bindallısı ve telkâri gümüş işleriyle ünlüdür. Kuyumculuk Beypazarı’nın eski el sanatlarından biri olmakla birlikte yörede şu an hakim olan telkâri tekniğinin 20.yy’ın ikinci yarısında geliştiği bilinmektedir. Dolayısıyla Beypazarı’ndaki telkârinin gelişimi çok eskilere uzanmamaktadır. Bu bölgede telkâri yapımı öylesine gelişmiş durumdadır ki; ilçe evleri kadar, telkâri işiyle de anılmaktadır. Yörede üretilen telkârilerde 35 mikron ve üzeri teller kullanılmaktadır. Bu da yapılan ürünlerin biraz daha ağır ve gözle seçilebilir olmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra bu işi yapanların bir kısmı telkâriyi elde üretmek yerine, seri üretim tekniği olan döküm ürünler üretmeyi tercih etmişlerdir. Bu durum kazancın artmasına sebep olsa da, yörede ki el işi yapan usta sayısının azalmasına neden olmaktadır.
Sonuç olarak toparlayacak olursam; hem Beypazarı hem de Midyat Türkiye’nin en aktif olarak telkâri ürün üretimi yapan iki bölgesidir. Aralarında kullanılan malzemelerin incelikleri ve teknikler bakımından ufak tefek farklılıklar vardır. Karşılaştırdığımızda Midyat işi telkârinin Beypazarı’na oranla daha ince teller kullanılarak yapıldığı, daha ince, zarif aynı zamanda halen el işi olarak üretimine devam edildiği görülmektedir. Beypazarı’nda bulunan üreticilerin bir kısmının ise ekonomik koşullar ve gelişen piyasa şartlarından dolayı el işi üretiminden ziyade döküm üretime geçmeyi tercih ettiği sonucuna ulaşılmaktadır. Bu da ürünlerin estetik kaygısından uzak tamamen ticari olarak üretilmesi sonucunu doğurmaktadır.
Özlem Kayhan
İnstagram: arsbyozlem
Facebook: Ars Jewellery
