NEDEN GÜZEL ŞEYLER BİZİ MUTLU EDER?
Pek çok şey güzel olabilir.Yüzler,sanat,manzaralar, ya da klasik mimari;gökyüzündeki yıldızlar, ya da sadece güneş ışığının boş bir şişedeki yansıması.Güzellik somut bir şey değildir.Sadece kafamızda oluşan hoş bir histir.
Eğer tanımlamamız gerekseydi,güzelliği algıladığımız kadarı ile rengi,şekli formu veya oranı bir şekilde bize çekici veya zevkli olanı tanımlardık.
Güzellik;en temel insani deneyimi olarak milyonlarca yıldır bizimledir.Hatta simetrik bir şekilde oyulmuş ilk aletlerimizde bile.
Araştırmacılar,atalarımızın neden aletlerini estetik bir şekilde yapmak için zaman harcadıklarına dair elverişli nedenler bulmaya çalıştılar ama gerçekten hiçbirini tanımlayamadılar.Öyle görünüyor ki,ilk insanların taşlarını gözyaşı şeklinde oymalarının sebebi sadece o şekli estetik bulmaları.Tarihimiz boyunca güzelliğin tanımı oldukça değişti.Amaçlar değişti veya tamamen tersine döndü.Fakat kişisel ve çağdaş zevklerin ötesinde bazı şeylerin modası hiçbir zaman geçmedi.Altın oran,simetri veya örüntülü desenler insanlığın başlangıcından günümüze kadarki her dönemde kültürlerin sanatsal ve mimari eserlerinde bulunabilir.İnsanlar bir takım şeylerin güzelliği hakkında gizemli ama doğal bir anlaşmaya varmış gibi görünüyor.Sürekli karşılaştığımız desenlerin hepsinin kökeni doğadan gelmiştir.Artık biyolojimizin bir parçası haline geldiler.Çünkü atalarımızın hayatta kalmasına yardımcı oldular.
Peki GÜZELLİK NEDEN BİZİ MUTLU EDER? Örneğin fraktal örüntüleri doğanın her yerinden ortaya çıkar.Salyangoz kabuklarında,çiçeklerde,dalgalarda veya bulutlarda.Bu desenleri tanıyıp değerlendirmek hayati öneme sahipti.Bu bulutlar yakında yağmur yağacağına mı işaret ediyor?Bu sulardan yüzerek geçmek güvenli mi ?Bunu yiyebilirmiyim?
Bir başka yaygın şey ise simetridir.Doğada her şeyin olması gerektiği gibi olduğunu gösterir.Dallar ve ağaçlar,yapraklar ve çiçekler hepsi simetrik büyür.Etkileyici boynuzları olan bir geyik genelde besleyici ete sahiptir.Yaprakları deforme olmuş bir buğday,yemek için güvenli olamayabilir.Simetrik bir yüzün sağlıklı ve üretken bir eşe ait olma ihtimali daha yüksektir.Simetri canlılarda ve bitkilerde çok yaygın olduğu için beynimize çok tanıdık geliyor.Bunlar atalarımızın doğal çevrelerini kolayca değerlendirmesine ve tehlikeye hızlı tepki vermesine yardım etti.Hayatta kalmamıza yardımcı olan şeyler beynimizdeki ödül sistemini harekete geçirir.Güvenlik ve besin sinyallerini almak içimizde hoş duygular tetikledi.
Güzellik tanımımızın kaynağı,muhtemelen desenleri tanıyabilme kabiliyetinden evrildi.Ama artık bunun da ötesinde.İnsanlar güzellik için,kendilerine derinden bağlı bir iç güdü geliştirmiş gibi görünüyor.Beynimizdeki diğer işlemlerin çalışması dursa bile kalır.Alzheimer hastalarından verilen resimleri güzelliklerine göre sıralamaları istendi.Sonra,deney iki hafta sonra tekrar edildi.Hastalar resimleri unutmuş olmalarına rağmen aynı şekilde sıralamışlardı.Bunun çok büyük bir anlam ifade etmediği iddia edilebilir.Ya insanlar kişisel tercihlerine bağlı kalmışlarsa?Ama diğer araştırma ise konu estetik anlayış olduğunda çok az ortak noktamızın olduğunu gösteriyor.Bir başka deneyde,deneklerden soyut tablolar arasından gerçek ve sahte olanlarını seçmeleri istendi.Bazıları hakiki Mondrian ve Pollock gibi sıkı kurallara dayalı resimler yapan-örüntülü desenler gibi- sanatçılara aitken,taklitler pek de öyle değildi.Çoğunluk hakiki sanat eserlerini seçti.Eserler çok farklı olmasına rağmen bu farklı tarzdaki sanatçılar için de geçerliydi,Bir başka deneyde ise yine soyut sanat eserleri kullanıldı,Ama bu sefer katılımcılardan çocukların veya hayvanların çizimleri arasından benzerleri seçilmesi istendi.Yine,katılımcılar örüntüsü ve desenleri özenle hazırlanmış olanları seçmişti.Rastgele olanları değil.Her ne kadar estetiğin ne olduğunu ya da neye dayandığını anlamakta zorlansak da onu gördüğümüzde bir şekilde ayırt edebiliyoruz.
GÜZELLİK NEDEN ÖNEMLİDİR?
İnsanlar artık günlerini doğada gezinip hayatta kalmaya çalışmakla geçirmiyor.Doğal yaşamı ardımızda bırakıp kendi alanımızı yarattık.Bizi çevreleyen,üstümüze giydiğimiz,kullandığımız ve baktığımız objeler yaptık.Gezegende yayılıp sayımız arttıkça tamamıyla beşeri bir çevre oluşturduk.Bunu yaparken işlevsellik,maliyet veya verim uğruna güzelliği ihmal ettik içinde kimsenin yaşamak istemeyeceği sıra sıra bir yığın beton evler inşa ettik.Çirkin metro istasyonlarımız,sefil devlet binalarımız ve genişleyen alışveriş merkezlerimiz var.Yan yana yavan tek tip kutular insanlar monotonluğu sevmez.Gözün odağını takip eden bir yazılım insanların süslere ve mimariye alıcı gözüyle bakarken boş kutulara bir göz gezdirip geçtiğini gösterdi.Sadece bakılması sıkıcı değil,aynı zamanda bizi acınacak hale getiriyorlar.Cilt sensörü ile yapılan deneylere göre geniş ve donuk cephelere bakmak bizi hem sıkıyor hem de rahatsız ediyor.Bu tür can sıkıntısı,kalp atışında ve stres seviyesinde artış ile bağlantılı ve bunun aksi de olası gibi gözüküyor.
Son yıllarda yapılan ve hala yapılmakta olan bir çok çalışmaların buluntularına göre estetik olarak bize gerçekten keyif veren bir çevre;sağlığımızı,davranışlarımızı,bilişssel işlevimizi ve ruh halimizi geliştirebilir.Beynimiz ve bedenimiz bizi çevreleyen her şeye ölçülebilir ve görülebilir şekilde tepki veriyor.Bilhassa güzellik sağlığımızda o kadar etkili ki,kullanışlı şeyleri güzel yapmak,onları gerçekten de daha iyi yapar.
2017’de bir hastane,hastalarla gözlem ve görüşmeler yaparak hastaların iyileşme faktörlerini inceledi.Salondaki hoş görselliklerin onları daha rahat ve mutlu kıldığı bulundu.Diğer çalışma ise 2 farklı koğuşu olan bir hastanede ne sürede taburcu olacaklarını gözlemledi.Birisi epeyce eski ve oldukça çirkenken öteki koğuş ise yenilenmişti.Araştırmacılar,yenilenmiş koğuşta kalan hastaların daha az ağrı kesiciye ihtiyaç duymasına ve eski koğuşta kalanlara nazaran ortalama 2 gün erken taburcu olmasına hayret etti.Çevrelerinin güzel olması onları fiziksel olarak da olumlu etkiledi.Ayrıca güzellik bizi günlük olarak da etkiler.Genel mutluluğumuzu artırır.Yetişkinlerdeki mutluluğu etkileyen ana etkenleri araştıran bir çalışma beklenmedik sonuçlar gösterdi.Sağlıklı bir yaşam ve uyumlu bir aile hayatı dışında bireyin mutluluğu,yaşadığı şehri ne kadar güzel bulmasından da etkileniyor.Güzellik,temiz veya güvenli olmaktan bile daha fazla puan aldı.
Peki ya biz tüm bunlardan ne öğrenebiliriz?
Biz insanlar milyonlarca yıldır görsel veriyi işlemek için ince ayarlı bir şekilde çevremizi değerlendirdik.Bu bizim sadece yapmaya programlandığımız şey ve bir nitelik olan güzelliğin bizi ne kadar etkilediğini henüz öğreniyoruz.Güzellik anlamlı bilgi oluşturmak için doğal bir ihtiyaçla harmanlandı.Belki de bizim yarattığımız bu beşeri dünyada daha fazla yer vermeye değebilir.
Okuduğunuz için teşekkürler.Sağlıcakla kalın.
Bu yazıda gördüğünüz görseller 3 yaşındaki kuzenim tarafından özenle seçilmiştir.
Kaynaklar:
-
Kurzgesagt-In a Nutshell
-
Mak Vienna Museum: https://www.mak.at/en/sagmeisterwalsh
-
Çevre ve Kent Estetiği: http://kadirgurbetci.com.tr/yonetim/dosya/7b24014720hnk.pdf
-
GÖRSEL SANATLAR EĞİTİMİ VE GÜNÜMÜZDE ESTETİK ÇEVRE ALGISI: https://dergipark.org.tr/en/pub/milliegitim/issue/36137/405965
-
Estetik Tarihi: https://www.tyb.org.tr/estetik-tarihi-35823h.htm
