Bugünlerde hangi kanalı izlersek izleyelim, hangi haberi okursak okuyalım karşımıza hep aynı kelime çıkıyor: Corona, korona, corona virus, korona virüsü, Covid-19 ya da Trump’ın deyimiyle Chinese Virus (Çin virüsü).
Her ne kadar Türkiye’de sokağa çıkma yasağını çiğneyip dışarı çıktığında polise yakalanan yaşlılarımız ceza yememek için ”Ben duymadım o neymiş korona morona” diye iddialarda bulunsalar da, 7’den 70’e hepimizin bu virüs ile ilgili kelimeleri günde en az 10ar kez cümle içerisinde kullandığı inkar edilemez bir gerçek.
Televizyonlarda, haber kanallarında, ulusa seslenişlerde, hastanelerden yapılan yayınlarda doktorların, devlet adamlarının, hastalığı yenip sağlığına kavuşanların, sporcuların ve tiktokçuların (!) söylemlerinde mutlaka yer alan bu virüs ile ilgili doğru ya da yanlış birçok bilgi yayılmakta. Bu bilgi kirliliğinden kendimizi korumanın, virüsten kendimizi korumamızdan daha zor olduğu aşikar. Özellikle canla başla, hayatlarını tehlikeye atmayı göze alarak insanları kurtarmaya çalışan sağlık çalışanlarının yaptıkları açıklamalarda kullanmış oldukları bazı terminolojik kelimeler, halk tarafından bilinmediği için haberler çarpıtılıp farklı şekillerde lanse edilebiliyor.
Peki işe Covid-19 jargonuyla başlamaya ne dersiniz? İşte haberlerde, tweetlerde, instagram storylerinde, basın açıklamalarında duyduğunuz o kelimelerin anlamları, kökenleri ve açıklamaları.
Virüs: (virus)
Virüs kelimesi köken olarak Latince’den gelmektedir (venom:zehir) Anlam olarak ise zehirli; hastalığa sebep olan küçük şey demektir.
Korona: (corona)
Corona kelimesi ”taç” anlamına gelir. Korona virüsü (corona virus) terimi aslında yeni çıkmış bir terim değil.
1968 yılında mikroskobik incelemeler yapan bilim insanlarının bu ismi vermelerinin sebebi, görüntünün ”solar corona” dediğimiz ”taç küre” olarak adlandırılan, güneş tutulması esnasında çıplak gözle de gözlemlenebilen şekle benzemesidir. (Parlak, taca benzeyen halka güneş tutulması sırasında güneşin etrafında çıplak gözle görülebilir)
(Corona birasının logosunda da taç simgesini görmektesiniz) (Cathedral of Our Lady of Guadalupe in Puerto Vallarta olarak adlandırdıkları kişiye itafen) Novel Coronavirus: Bazı yabancı kaynaklarda virüsün ”novel coronavirus” olarak adlandırıldığını görebilirsiniz. Bu virüs aslında SARS-CoV-2 olarak bilinen coronavirus’ün yeni bir türüdür. Bu sebeple novel yani yeni tip koronavirüs olarak adlandırılmaktadır.
Covid-19:
Bu terim de yine yerli-yabancı birçok kaynakta karşımıza çıkmakta. 19, korona virüs ilk olarak 2019 yılında tespit edildiği için kullanılan bir sayıdır. Covid’in açılımı ise İngilizce COrona-Virus-Disease in kısaltmasıdır. (Korona virüs hastalığı)
Salgın – Epidemik – Pandemik: (outbrek – epidemic – pandemic)
Bu üç kelime yine son zamanlarda en çok duyduğumuz kelimeler arasında. İşin uzmanı olmayan kişiler tarafından zaman zaman yanlış cümlelerde, yanlış anlamlarda ve yerlerde kullanılmasından kaynaklı bilgi kirliliği yaşamaktayız.
Salgın kelimesi yani outbreak ”sudden rise in the indicence of a disease” olarak tanımlanıyor. Yani bir hastalığın oranındaki ani artış. Bu durum genellikle bir bölgede ya da bir grup insan arasında ortaya çıkan hastalıklarda kullanılır.
Epidemik: Salgın dediğimiz şey, ortaya çıktığı yerin veya etkilediği insan grubunun dışına çıkıp yayılmaya başladığında bu durum epidemik olarak adlandırılır.
Pandemik: Pandemik ise bir salıgının epidemik olduktan sonra tüm dünyaya yayılma durumu olarak tanımlanabilir. Pan ön eki ”tüm” anlamına gelir. Mesela ”pan-African” dersem, tüm Afrikalılar demiş olurum.
Karantina: (quarentine)
Karantina kelimesi aslında ”quarantine” yani 40 günlük periyot anlamına gelir. Bu kelimenin ilk kullanımı dini sebeplerle ortaya çıkmıştır. Kelime, İsa peygamberin çölde geçirdiği 40 günü temsilen 40 gün oruç tutulmasına ithafta bulunur. Hukuk dilinde tecrit etmek anlamında da kullanılabilir. Orta çağda İtalyanlar tarafından ülkeye gelen gemilerde ülkenin geri kalan kısmını etkileyebilecek hastalık olup olmadığından emin olmak için gemilerin 40 gün karantinada bekletilmesi anlamında kullanılmıştır. Günümüzdeki kullanımı 40 gün anlamından uzaklaşmıştır. Aslında anlam olarak eğer biri karantinadaysa, bu bizim düşündüğümüz gibi ”eyvah ölecek” anlamına gelmez. Çünkü sözlük anlamına göre birinin karantinada olması, sağlıklı göründüğü ama hastalık riski taşıyabileceği anlamına gelir. (Yani karantinaya alınan kişi hasta değildir, şüphelidir)
İzolasyon: (isolation)
Eğer birine hastalık teşhisi konmuşsa ve bu hasta diğer kişilerden uzaklaştırılıyorsa bu duruma izolasyon denir. (İzole edilmiş kişi hastadır)
Kişisel Karantina: (self-quarantine)
Kişisel karantina, Recep Tayyip Erdoğan’ın yaptığı açıklamada kullanmış olduğu ”gönüllü karantina” yasal olarak ilan edilmese bile kişinin kendini gönüllü olarak, hastalıktan korunmak için dış etmenlerden uzaklaştırmasıdır.
Güvenlik Kordonu: (cordon sanitaire)
Çin hükumetinin, salgının patlak verdiği Wuhan kentinden hasta veya sağlıklı 50 milyon kişinin çıkışını salgının yayılmasını önlemek amaçlı yasaklaması, o bölgede güvenlik kordonu oluşturduğu anlamına gelir. Bu terim ilk olarak 1918 yılında grip pandemisinin yayılmasını önlemek için ülke giriş çıkışlarını yasaklayan Fransızlar tarafından ortaya çıkmıştır.
Semptom:(symptom)
Semptom kelimesi birinin bir hastalığa sahip olduğunun işareti anlamına gelir. Yani birinin yüksek ateşinin olması korona semptomuna işarettir.
Semptomatik: (symptomatic)
Semptomun alt başlıkları semptomatik olarak tanımlanabilir. Mesela korona virüs semptomatikleri yüksek ateş, öksürük, nefes almada zorluk gibi örneklendirilebilir.
Asemptomatik (asymptomatic) ise ”bu belirtiler varsa bu hastalığa sahip değilsin” olarak tanımlanabilir. Ancak Covid-19’un herhangi bir asemptomatik belirtisi açıklanmamıştır.
İnkübasyon: (incubation)
İnkübasyon kelimesi kuluçka anlamına gelir. Yani enfeksiyonun başlaması ile hastalık belirtilerinin ilk görülmesi arasında geçen süre inkübasyon (kuluçka) süresidir. Covid-19 için bu süre kişiden kişiye değişiklik göstermekle birlikte 2-14 gün arası olarak tahmin edilmektedir.
