Önyargı Nedir?
İnsanlar hayatları boyunca duygularının ve düşüncelerinin etkisinde kalarak, farklı düşünceler ve davranışlar gösterirler. Bu davranış ve düşüncelerin en yoğun hali önyargılardır. Önyargı, bir kimse ya da şeyle ilgili olarak belirli bir olaya ya da duruma ya da görmeye dayanan, önceden edinilmiş olumlu ya da olumsuz yargı ve kanılardır.
İnsanın önyargıları hayatının adeta bir parçasıymış gibi tutunduğu, olumlu veya olumsuz olarak her zaman yaşamında yer verdiği, fakat genellikle olumsuz olarak vücut bulan kuvvetli bir davranıştır. Önyargılar, bulunması gereken bilgiyi edinmeden herhangi bir konuda veya insanda yetersiz ve çoğu zaman yersiz fikirlere dayanarak oluşur.
Herhangi bir yerde gördüğünüz insan hakkında dış görünüşüyle, bir bakışıyla veya kıyafetiyle hüküm vermek, bir yargıda bulunmak o kişi hakkında düşüncelere kapılmaktır. Hatta çoğu zaman dışlamaktır. Bu sadece insan üzerinden de gerçekleşmez. Yemeğin tadına bakmadan tuz atmak, vizyona giren filmin afişine bakıp oyuncusu hakkında fikir yürütmek, çok beğenen bir kitabın sahibinin tipinden dolayı kitabı okumadan beğenmemek de bir çeit önyargıdır.
Her Davranışın Altında Bir Duygu Yatar
Her davranışın ve düşüncenin oluşumunda bir neden vardır. Önyargı çocuk yaşta ailenin yanında öğrenilir ve zamanla kendi tecrübenle büyütürsün. Çocukların yanında kullanılan kelimeler, yapılan yargılar ve hatta takılan lakaplar zihinlerde önyargı olarak yerleşir. Yetişkinlikte ise insanlarla kurulan her türlü ilişkide ön plana çıkar. Yaşadığı hayata benzemeyen her türlü hayata, farklı olana karşı her türlü ortamda önyargılar geliştirmeye başlar. İnsanın önyargılarının kalıcılaşmasına neden olan da insanların yargılarına uygun olan bilgileri seçerek algılaması ve ters olan bilgileri ise görmek isteyerek algılaması veya direkt algılamamasıdır.
Önyargı Zincirinden Kurtulmak Mümkün Mü?
Kalıplaşmış önyargılarımızdan, bilinçdışı önyargılarımızdan kurtulmamız elbette mümkündür. Fakat bunun zor olduğunu da söylemek gerekir. Bir duygu olan önyargılarımızdan kurtulmamız için karşılaştığımız insanlar hakkında hemen karar vermemeye gayret etmektir. İyi bir gözlemci olmaya çalışın ama yargıda bulunmayın. Karşılaştığınız insanın ırkını, görünüşünü, cinsiyetini veya tercihlerini değerlendirip bir sınıflandırmaya girmeyin.
Empatilerinizi geliştirin. İnsanları sadece o an içinde gördüğünüzü unutmayın. O insanın hikâyesini bilmiyorsunuz. Kararlarınızı ve önyargılarınızı dinleyerek o insandan etkilenmeyin. Gördüğünüz insanın nasıl ve ne şekilde şimdi olduğu insan haline geldiğini bilemezsiniz. Kuran- Kerim’de “Hislerinize uyup adaletten sapmayın” ayetiyle de önyargısız bir hayatın yolu gösterilmiştir.
İnsan Bunu Neden Başaramasın ki?
Deney ve gözlem yoluyla kanıtlanabilir bilgiler dışında insanlar genellikle önyargılarına kendini kurban ettiği bazı konular mevcuttur. Bir insanı yaptığı en küçük hatasında mimlemek hatta onu tamamen silmek gibi insan ilişkilerimizi baltaladığımız birçok anla karşılaşıyoruz. Hatta artık öyle bir boyuta geldik ki herkesin aynı olduğuna ve herkesin kötü olduğuna inanıyoruz.
Önyargılarımızı kendimize ve başarılarımıza da uyguluyoruz. Sınavdan çıkan her insan kuvvetli bir önyargı ve güvensizlikle “Kesin düşük not alacağım” gibi cümlelerle kendi kendinizi üzebilirsiniz. Bu kötümserlikle birlikte kendi başarılarımızı baltalıyoruz.
Hayatımızı neredeyse “Ya olmazsa…” ile başlayan cümlelerle kuruyoruz. Günlük hayatımızda sıklıkla kullandığımız bu sözler aslında kendimize ve hayatımıza karşı duyduğumuz güvensizlik ve önyargımızdan ileri geliyor. Bu ruh haliyle kurduğumuz bu cümleler, bu şekilde davranmak ve düşünmek bizim önyargılarımızın eseridir. Bizim varoluşumuza tamamen zarar verir ve derin üzüntüler hatta depresyonlara yol açar. Kendimizi bu sözlerle devamlı kısıtlamak ve yıpratmak yerine motive etmeliyiz.
Kendimize ve çevremize kurduğumuz önyargılarımızı bir kenara atarak başarabileceğimize inanmamız ve öz güvenimizi zedeleyecek her şeyden kaçınmalıyız.
