Her insanın eşit oranda hayatı değerli mi? Bu konuya ahlak kuramcılarının oyunlu sorularından biri olan tramvay sorusu ile başlamak en doğrusu olacak. Soru şu: Bir yolda dikiliyorsunuz ve önünüzden bir tramvay geçiyor, bu esnada tramvayın freninin patlamış olduğunu ve kontrolden çıktığını görüyorsunuz. Raylarda çalışma yapan beş tane işçi var, onlara sesinizi duyurmaya çalışıyorsunuz ama gürültüden duymuyorlar. O esnada tramvayın yönünü değiştirecek bir kaldıraç görüyorsunuz.
İşte soru: Eğer tramvayı yönünü değiştirirseniz yeni bir hatta geçecek ve bu hatta çalışmakta olan bir işçiyi öldürecek. Yani beş işçinin hayatına karşılık bir işçinin ölmesini sağlamış olacaksınız. İnsanlar çoğunlukla beş işçinin hayatına karşılık bir işçinin hayatını kaybetmesini mantıklı buluyor ve zor da olsa bu kararı vereceklerini söylüyorlar. İşte şimdi geldik kilit soruya: Peki ya raylardaki işçi ailenizden birisi ise? Ya da çok sevdiğiniz değer verdiğiniz bir insansa? Şimdi ne yapacağız?
İnsanın Değerini Ne Belirler?
İnsan hayatının değerini o insanın kendi özelinde değerlendirmesi mümkün değildir. Çünkü her insan kendi için biriciktir. Herhangi bir durumda çoğunlukla kendini kurtarmayı, hayatta kalmayı veya en iyisini elde eden olmayı seçecektir. Bizim burada bahsettiğimiz değer insanın kendi gözündeki değeri değil, insanın bir insan olarak diğer insanlar üzerinde yarattığı değer algısıdır. Hayatımızdaki bir insan bizim için neden değerlidir?
İşte bu sorunun cevabını verdiğimiz zaman insanın değerini ne bilirler sorusunun da cevabını vermiş oluruz. Bizi seven ve koruyup kollayan ailemiz bizim için değerlidir. Aşkla bağlı olduğunu sevgilimiz, bir şeyler paylaştığınız partnerimiz, arkadaşlarımız, sabahları işe veya okula giderken selamlaştığımız komşumuz bizim için değerlidir. Yani haliyle hayatımızda aktif rol alan ve bu rollerini bize karşı iyi niyetle taşıyan tüm insanlar, hayatımızda olmayan veya bize bu iyi niyetli tutumu sergilemeyen diğer insanlardan daha değerlidir. Buradan da yola çıkarak bir insanın değerini aslında kendi aksiyonlarının, tutumunun, hayat görüşünün ve niyetinin belirlediğini söylemek de mümkündür.
İnsan Hayatının Değeri
Bu içeriğin oluşmasında bir fikir tohumu olan “Bazı insanların hayatı diğerlerininkinden daha mı
değerli?” sorusu aslında bir paradokstan, insanı ve ahlaki bir çıkmazdan daha öte bir soru değildir. Bir insanın değerini neyin belirlediğini söylemek çok kolaydır. Oysa bir insanın hayatının değerini neyin belirlediğini söylemek asla bu kadar kolay değildir. Çünkü ölümlü bir yaratık için hayatta kalmak en önemli ödül ve belki de vazgeçmesi en zor sahiplik halidir.
Bir insanın hayatına değer biçmek onun yaşamayı hak ettiği veya hak etmediği ile ilgili bir değer yargısına varmak anlamına gelir. Bir insana; senin hayatın diğerlerinden daha değerli veya senin hayatın diğerlerinden daha değersiz diyebilmek için herhangi bir ölümlünün yeteri kadar doğru ve tarafsız bir düşünme ve kanıya varma halinde olması mümkün değildir.
Bunu bir örnek üzerinden konuşmak gerekirse; Pek çoğumuz bir seriyi katilin, bir tacizcinin veya tecavüzcünün ya da bir teröristin hayatının diğer tüm insanlardan daha değersiz olduğu konusunda hemfikir olacaktır. Saydığımız tüm bu niteliklere sahip insanların yanında dünyaya yeni gelmiş bir çocuğun hayatı maddi olarak ifade etmek mümkün olmasa da katbekat daha değerlidir diyeceğiz elbette.
Peki şimdi en baştaki paradoksa geri dönelim. Bir insanın dünyanın en kötü suçlarından birini işlediğini biliyorsunuz ama yine de bu insan belki sizin tek çocuğunuz, belki size olan sevgisinden asla şüphe duymadığınız hayat arkadaşınız ya da sizi yetiştirmek için elinden geleni yapan ebeveynlerinizden biri. Onun yaptıklarını görmezden gelir miydiniz? Yaptıkları sebebiyle hayatının
başka insanlardan daha değersiz olduğunu savunabilir miydiniz? Başkalarını kurtarmak için onu kolaylıkla ölüme götürebilir miydiniz? Kimimiz için bu sorunun cevabı çok kolay olabilir. Ama emin olun bu soruya çok zor cevap verecek insanlar da var. Kısacası bir insanın bir diğer insanın hayatının değerini belirlemesi ne ahlaksal ne de insani açıdan mümkün değildir. Gerçekten böyle bir yargıya varılması zorunlu olsa bile bu yargıya varacak kimsenin tarafsız olması söz konusu bile değildir.
İşte bu yüzden tüm insanlar hayati değer açısından eşittir. Tüm süreçler bu kabul ederek
değerlendirilmelidir.
Önerilen İçerik: Bir Amaca Hizmet Etmek mi, Bir Varlığa Adanmak mı: İnsan Olarak Dünyaya Geliş Amacımız Ne?
