Çok uluslu bir devlet olan İran’da Afro-İranlılar,İran’ın güney sahillerinde yaşayan Afrika kökenli İranlılardır.
Arap köle tacirler özellikle de Ummanlı köle tacirler, köleleri Afrika kıtasının kuzey ve kuzeydoğusu, o cümleden Tanzanya, Kenya, Etiyopya ve Somali’den İran’a götürmüşlerdir. Eski İslamî edebiyatta Etiyopya’ya Habeş denildiğinden dolayı, İran’a götürülen bu kölelerin birçoğu Habeş kökenli olduklarını göstermek için Habeşî soyadını seçmişlerdir. Zanzibar’dan (Zengibar’dan) götürülen köleler ise Zanzibarî (Zengibarî) soyadını tercih ettiler. Çoğunlukla İran’ın güney sahillerinde ikamet eden bu köleler daha çok balıkçılık ve tarım ya da hizmet ve hatta güvenlik sektörlerinde çalıştırılıyorlardı.
Bugün İran’ın güneyinde yaşamakta olan Afro-İranlıların birçoğu kendi geçmişlerini bilmiyorlar ve kendi tarihleriyle yabancılaşmış durumdadırlar. İranlıların önemli kısmı da bu Afrika kökenli İranlıları, “Güneyin Siyahileri” olarak adlandırıp derilerinin siyah olmasının sebebini güney sahillerinin havasının sıcaklığına bağlamaktadırlar. Bu Afro-İranlılar içinde hala Etiyopya ve Tanzanya’ya özgü olan “Zar Töreni” gibi örfi adetler de yaşatılmaya çalışılmaktadır.
Afro-İranlıların kölelerin kökenleri üzerinde yapılan araştırmalarda Afrikalılar, çoğunlukla Bantu dillerini konuşan Tanzanya, Zanzibar, Malavi ve Mozambikli Afrikalılar olduğu ortaya çıkmıştır.
Günümüzde Afro-İranlıların önemli bir bölümü Basra Körfezi’nin adaları ve İran’ın Hurmuzgan, Sistan ve Belucistan, Huzistan ve Buşehir vilayetlerinde yaşamaktadırlar. Ayrıca Fars ve Kerman vilayetlerinin güneyinde de ikamet ettikleri bilinmektedir. Fars vilayetinin Fesa ve Darab kentlerinde yaşamakta olan Afro-İranlılara Kulular (Kuluha) denmektedir. Sistan ve Beluçistan vilayetinde yaşayan Afro-İranlılar bölgede yaşayan diğer etniklerle kaynaşmaktan kaçınarak kendilerine özel bir kast sistemi geliştirmişler. Sistan ve Belucistan vilayetinin Nikşehir kentinin Laşar ilçesinde yaşayan bu grup, kendilerini Svaziland (eSwatini: Esvatini Krallığı) ve Mozambik kökenli Tsonga kabilelerine ait bilmektedirler ve Tsongaca konuşmaktadırlar.
Afro-İranlıların önemli geleneklerinden biri, hâlihazırda yaşatılan Zar Töreni uygulamasıdır. Bu törende davul, def, zurna ve Afro-İranlılara özel olan müzik aletlerinin eşliğinde kişinin ruhuna musallat olmuş Zar isminde kötü ruhu çıkarmağa çalışmaktadırlar. İrec Beşiri, Muslims or Shamans: Blacks of the Persian Gulf adlı araştırmasında bu töreni Şamanizm’e bağlamaktadır ve İran’ın güney bölgelerinde yapılan bu töreni Afrika mitleriyle Şamanizm unsurlarının bir karışımı olarak ortaya çıktığını iddia etmektedir.
İranın ünlü Afro-İranlıları:
Abdul Karim Farhani , İranlı Şii Din Adamı, Uzmanlar Meclisi ÜyesiAli Firouzi , futbolcu ve teknik direktörMehrab Shahrokhi , futbolcuMohammad Ali Mousavi Jazayeri , İranlılar Şii Din Adamı, Uzmanlar Meclisi ÜyesiShanbehzadeh Ensemble , İran folklor grubuDennis Walker , Afro-İran asıllı futbolcu, Manchester United’da forma giyen ilk siyahi oyuncu
Çoğunluğu farsça konuşan bu topluğun bir kısmıda Belucçe konuşmakta olup büyük çoğunluğu şii az bir kısmıda sünnidir.
Kaynakça;
1)UNESCO’nun bu araştırmasının tüm metni için bkz: Cacchioli, Niambi. Fugitive Slaves, Asylum and Manumission in Iran (1851-1913). UNESCO: The Slave Route.
2)Mirzai, BA (2002), “İran’da Afrika varlığı: Kimlik ve 19. ve 20. yüzyıllarda yeniden inşası”, Revue française d’histoire d’outre-mer , 89 : 336-337
